Nieuwe strijd op rechts bedreigt stabiliteit van Rutte III
De verbluffende zege van Thierry Baudet bij de statenverkiezingen treft de rechtse regeringspartijen VVD en CDA in het hart. De stabiliteit van Rutte III is in het geding nu een nieuwe, hevige strijd om de rechtse kiezer al weer voor de deur staat.
Een dag na zijn grote overwinning is Thierry Baudet de redelijkheid zelve. Natuurlijk is Forum voor Democratie bereid om compromissen te sluiten, zegt hij donderdag tegen de uitgerukte pers. En natuurlijk begrijpt hij dat er water bij de wijn moet worden gedaan. Maar misschien, zo voegt Baudet er fijntjes aan toe, zijn VVD en CDA wel ‘heel erg geschrokken’. ‘Misschien komen ze zelf ook tot de conclusie dat de ingeslagen koers niet de juiste is. Daar wachten we op.’
Baudet heeft de tijd. Over twee maanden staan al weer de Europese verkiezingen voor de deur. ‘En de campagne begint vandaag’, zo valt bij FvD te horen. Als VVD en CDA hun beleid aanpassen, is dat mooi meegenomen. Als ze het niet doen, is het ook prima. Forum kan niet wachten om in mei een nieuwe dreun uit te delen aan premier Mark Rutte en CDA-leider Sybrand Buma.
VVD en CDA maken zich nu al op voor lastige weken. In april moet de coalitie duidelijk maken wat nu de plannen zijn voor een definitief klimaatakkoord. Zelfs na de teleurstellende provinciale verkiezingen blijft er genoeg politiek draagvlak voor een ambitieus klimaatbeleid: een deal met GroenLinks of PvdA is genoeg voor een meerderheid in de Eerste Kamer. Beide oppositiepartijen hebben al laten doorschemeren dat ze beschikbaar zijn voor onderhandelingen; Jesse Klaver denkt zelfs aan een heuse ‘klimaatformatie’.
Voor de verkiezingen leken VVD en CDA bereid op te schuiven naar links om de klimaatagenda van Rutte III te redden, maar de grote overwinning van Baudet heeft alles veranderd. De rechterflank ligt open. Nu zaken doen met Klaver of Asscher lijkt een garantie voor een nieuwe zegetocht van Forum voor Democratie.
Zeker bij de VVD is dat een angstvisioen. De liberalen hebben slechts één zetel verloren, maar dat kan de pijn niet verzachten. Dat de VVD niet langer de grootste is, voelt voor Ruttes machtspartij als een amputatie. De liberalen zijn er aan gewend geraakt dat ze het politieke debat op het Binnenhof kunnen domineren, maar de afgelopen weken is dat niet meer gelukt. Baudet bepaalde de toon van de campagne; de VVD kwam niet verder dan een lofzang op het compromis – alles om het vaasje van de premier heel te houden.
Binnen de VVD zal de blik ook naar de premier gaan. Rutte leek jarenlang een onverslaanbare campaigner en debater; nu moet hij plotseling zijn meerdere erkennen in Baudet. Nieuwe discussies over Ruttes houdbaarheid dreigen. Een peiling in NRC Handelsblad toonde eerder al aan dat een meerderheid van het partijkader denkt dat Ruttes tijdperk ten einde loopt.
Ook de twijfels over de huidige koers zullen weer opborrelen. Voor het eerst is de VVD geconfronteerd met de electorale risico’s van het ambitieuze klimaatbeleid van Rutte III. Volgens de campagneleider van de partij, Bas Erlings, was de doorrekening van het klimaatakkoord een week voor de verkiezingen zelfs hét kantelpunt van de campagne. ‘Uit onze interne data blijkt dat toen veel kiezers richting FvD zijn gegaan.’
Het probleem van de VVD is ook dat de eigen achterban nooit is voorbereid op een groene koers. In het verkiezingsprogramma van 2017 stond amper een maatregel die de CO2-uitstoot extra zou verminderen. De overkoepelende boodschap was juist: het leven moet een beetje leuk blijven. Pas na de verkiezingen is Rutte herboren als groen-rechtse politicus, maar de sceptische kiezers volgen hem niet. De prijs is de doorbraak van Baudet als politieke machtsfactor op rechts.
Ook bij het CDA, dat in de Eerste Kamer zakt van twaalf naar negen zetels, is de huiver voor het ambitieuze klimaatbeleid inmiddels bijna tastbaar. De zege van Baudet wordt bij die regeringspartij gezien als een soort ‘klimaatrevolte’ van de kiezers. Nu al valt bij de partij te horen dat er nog eens goed gekeken moet worden naar alle plannen. Bij CDA-senatoren is twijfel te bespeuren over de door Baudet gehekelde klimaatwet die bepaalt dat Nederland voor 2050 95 procent minder CO2-uitstoot moet hebben.
Zo treft de komeet-achtige opkomst van Baudet de coalitie in het hart. VVD en CDA zijn huiverig geworden, maar het aangeslagen D66 – dat vier van de tien zetels in de Eerste Kamer verliest – moet juist laten zien dat Rutte III inderdaad het ‘groenste kabinet ooit’ is. Niet voor niets sorteerde Rob Jetten donderdag meteen voor op een samenwerking met GroenLinks of PvdA in de Eerste Kamer. ‘Forum voor Democratie heeft zichzelf al buitengesloten’, verkondigde de D66’er.
Voor premier Mark Rutte wacht een balanceeract. Hij moet als VVD-leider de opmars van Baudet stuiten en tegelijkertijd als premier voorkomen dat zijn toch al kwetsbare kabinet bezwijkt onder die nieuwe strijd op rechts.
Kan Baudet de nieuwe premier worden?
Ook een volgend kabinet zal het liefst een meerderheid in de Eerste én Tweede Kamer willen. Zo bezien heeft Thierry Baudet zich een uitstekende uitgangspositie verworven met zijn verkiezingszege. Als hij bij de volgende Tweede Kamerverkiezingen – uiterlijk in 2021 – opnieuw de grootste wordt, staat hij op pole position voor het Torentje.
Toch lijkt een kabinet Baudet I nog steeds ver weg. Linkse en progressieve partijen zien niets in een samenwerking met de FvD-voorman, en een echte rechtse meerderheid is nu er evenmin in de Eerste Kamer. Hoe Baudet een stabiele coalitie kan bouwen, blijft daardoor ongewis.
Baudet zelf is bovendien ambivalent over zijn ambities. ‘Ik denk dat het nodig is dat ik premier word,’ verklaarde hij eerder al eens. Toch heeft de FvD’er ook al eens gepleit voor ‘een zakenkabinet’ met experts en specialisten. CDA-Kamerlid Pieter Omzigt zou dan van Baudet premier mogen worden. Henk Otten, de tweede man van FvD, noemde ook D66-staatssecretaris van Financiën Menno Snel al eens als een kundige kandidaat voor zo’n zakenkabinet.