Ideologisch gemotiveerd of psychisch gestoord? In welk hokje kunnen we Gökmen T. plaatsen?
Is Gökmen T. een ‘gek van God’ of een gewone gek, een draaideurcrimineel die eerder opviel door zijn drugsgebruik en gewelddadige inslag dan door zijn vroomheid als moslim?
Veel is nog onduidelijk over de motieven van T., maar precies dezelfde vraag speelde bij Mohamed Louahiej Bouhlel, de man die op 14 juli 2016 86 mensen doodreed met een vrachtwagen op de Promenade des Anglais in Nice. Bouhlel was volgens mensen die hem kenden een zwaar getroebleerde persoonlijkheid die zijn vrouw sloeg, in de knuffels van zijn kinderen sneed en soms op de vloer van zijn flat plaste en poepte. Een drinker die op salsa-les zat en homoseksuele contacten onderhield. Niet bepaald een model-moslim. Maar vlak voor zijn misdaad toonde hij opeens tekenen van vroomheid, zeiden getuigen. Hij zwoer de drank af en legde contacten met jihadisten.
Wie de aanslagen van de afgelopen jaren op een rijtje zet, ziet een spectrum van ideologisch gemotiveerde terroristen (de moordenaars van Charlie Hebdo of Brent Tarrant in Christchurch) tot psychisch gestoorden die doodden zonder enig politiek of religieus motief (Karst T. of Jens R. die in april 2018 twee mensen doodreed met zijn Volkswagenbusje in Münster).
Daar tussenin zitten terroristen bij wie religieuze motieven en psychische problemen door elkaar lopen. Markant is het geval van de 39-jarige Ziyed Ben Belgacem uit de Parijse voorstad Garges-lès-Gonesse. Een draaideurcrimineel die alcohol en drugs gebruikte, maar ook al eens op de radar van de inlichtingendiensten was verschenen. Zijn radicalisering werd niet ernstig genoeg bevonden om hem staatsgevaarlijk te verklaren.
Op 20 maart 2017 schoot hij ’s ochtends vroeg op een politieagent, die hem staande had gehouden omdat hij te hard reed, met gedoofde lichten. Hij vluchtte eerst naar een andere Parijse voorstad, waar hij een café binnenviel, enkele schoten loste en de aanwezigen bedreigde. Vervolgens kaapte hij een auto waarmee hij naar vliegveld Orly reed. Daar viel hij een vrouwelijke militair aan. ‘Ik ben hier gekomen om te sterven voor Allah’, riep hij, voordat hij werd doodgeschoten door een patrouille. Op zich lichaam werd een koran gevonden, maar hij bleek tevens onder invloed van alcohol en drugs. Bij Gökmen T. deed zich volgens bekenden een vergelijkbaar patroon voor: perioden van drugsgebruik werden afgewisseld met plotselinge oprispingen van intense religiositeit.
Maatschappelijke beleving
Voor de slachtoffers maakt het uiteraard geen verschil welke motieven een dader heeft. De tragedie is er niet minder om. Maar een aanslag door een gestoorde wordt door de samenleving heel anders beleefd dan een politiek of religieus gemotiveerde aanslag. Münster haalde opgelucht adem toen de aanslag van 2018 gepleegd bleek door een zwaar depressieve Duitser. Gekken heb je overal en altijd, zei een inwoonster destijds tegen de Volkskrant, maar een religieuze aanslag opent een veel angstwekkender perspectief, dat van maatschappelijke instabiliteit die kan uitlopen op een langdurig en bloedig conflict, volgens sommigen zelfs op een burgeroorlog.
De scheiding tussen jihadisme en gekte is echter betrekkelijk. Gekte speelt zich niet af in een vacuüm. Ook psychisch gestoorden maken gebruik van de voorbeelden die ze van hun omgeving of de media krijgen aangereikt. Mohamed Louahiej Bouhlel, de aanslagpleger van Nice, veranderde in een paar weken van drankzuchtige losbol tot jihadist. ‘Islamitische Staat verschaft gestoorde individuen een ideologisch bouwpakket dat zin geeft aan hun leven’, zei de Franse premier Valls destijds.
Arrestatie
Wat er precies met Gökmen T. gebeurd is, weten we nog niet. Maar als ‘gekte’ een rol heeft gespeeld, is het waarschijnlijk geen toeval dat hij koos voor een aanslag op willekeurige burgers, een daad die de afgelopen jaren al zo vaak is uitgevoerd door ontspoorde moslims.
Natuurlijk zijn de militair geplande operaties van getrainde jihadi’s, zoals de aanval op de Bataclan, angstwekkender dan de eenmansacties van getroebleerde amateurs. Maar voor een samenleving is het verre van geruststellend als gestoorde mensen geloven in gewelddadige verlossing door zo veel mogelijk onschuldige burgers te doden.
In één opzicht onderscheidt T. zich overigens van de meeste daders, voor wie een aanslag ook een vorm van zelfmoord was. T. liet zich arresteren en vermeed daardoor een dodelijke confrontatie met de politie.