Waarom het kabinet wegstemmen niet zo snel zal gaan en er voor de provincie écht iets te kiezen valt
Wie vandaag gaat stemmen om ‘een signaal aan Den Haag’ te geven, zal geduld moeten hebben. Maar in een land waar om elke centimeter wordt gevochten, staat met de provinciale verkiezingen veel op het spel.
Hoewel sommige partijen anders doen voorkomen, zullen de provincialestatenverkiezingen niet per se ook invloed hebben op de koers van het land.
‘Stem ze weg’ is al de hele winter de campagneslogan van de PVV voor de verkiezingen van vandaag. Die stembusgang is volgens de SP niets minder dan een referendum over premier Rutte, met een duidelijke keuze: bent u voor of tegen?
Die simpele voorstelling van zaken is niet zonder risico. De kiezers die met die gedachte in hun hoofd vandaag het stemhokje betreden, zullen immers nog raar opkijken als donderdagochtend in het Torentje nog steeds dezelfde man doodgemoedereerd aan zijn bureau zit. Zoals in 2015, toen dezelfde partijen dezelfde campagne voerden. Toen pakte het ‘referendum’ niet goed uit voor het kabinet, dat z’n meerderheid in de Eerste Kamer ruimschoots verloor. Toch vertrok het niet, maar ging het op zoek naar de steun van oppositiepartijen die een stuk genuanceerder bleken te denken over de vraag of er onmiddellijk nieuwe landelijke verkiezingen moesten komen. Twee jaar later bereikte Rutte II de status van het langstzittende kabinet sinds de Tweede Wereldoorlog.
Ziedaar de politieke verwarring waaraan de provinciale verkiezingen ten prooi zijn gevallen in een tijdperk waarin politieke meerderheden zo lastig te vinden zijn. Sinds 2011 is de Eerste Kamer daardoor een bastion van betekenis geworden – is het niet om het zittende kabinet de voet dwars te zetten, dan toch om een zo gunstig mogelijke uitgangspositie te verwerven voor de volgende landelijke verkiezingen.
Schaduw
Geen informateur begint zo’n moderne formatie immers nog zonder het tellen van de zetels in beide Kamers. De zwakke positie van GroenLinks in de Eerste Kamer (nu slechts vier zetels) speelde op de achtergrond een rol in de formatie van 2017. Anders dan D66 was de partij van Jesse Klaver daardoor niet onontkoombaar als coalitiepartner. In dat opzicht werpt de uitslag van vanavond zijn schaduw vooruit.
Het tweede effect van de uitslag is ook hoogstens indirect. In het Torentje wordt vanavond geteld: hoeveel Eerste Kamerzetels komt de coalitie tekort en welke oppositiepartijen behalen er genoeg om dat gat te kunnen vullen? Het kabinet kan waarschijnlijk twee kanten op. Naar links (GroenLinks en/of PvdA) of naar rechts (Forum voor Democratie en/of SGP). Partijen als PVV en SP vallen af omdat die bij voorbaat niks met het kabinet te maken willen hebben.
Grote Projecten
Voor de keuze is van belang waarvoor het kabinet de zetels nodig denkt te hebben. Belangrijke wetsvoorstellen liggen de komende tijd niet voor in de Eerste Kamer. Haast is er daarom niet. Het kabinet weet wel dat het met de twee Grote Projecten van deze regeerperiode – het klimaatbeleid en een nieuw pensioenstelsel – waarschijnlijk vastloopt als het zich niet op tijd vergewist van voldoende steun in de Eerste Kamer.
Dat politieke spel om het draagvlak ontvouwt zich de komende maanden in de aanloop naar de onderhandelingen over de begroting voor 2020. Oppositiepartijen zetten zich schrap, gaan hun eisen stellen en zichzelf zo groot mogelijk maken. De coalitiepartijen laten zo lang mogelijk alle opties open, al is het maar om te voorkomen dat zij onverhoeds uit elkaar worden gespeeld.
De verkiezingen van vandaag worden daarom voor de kiezers ook een oefening in geduld. Waarschijnlijk niet eerder dan in september, rond de Algemene Politieke Beschouwingen, zal duidelijk zijn of en hoe 20 maart 2019 doorwerkt in de koers van het land.
Voor de provincie valt er écht iets te kiezen
We denken hooguit aan de provincie bij het betalen van de motorrijtuigenbelasting of de grondwaterheffing, dus waarom zouden we gaan stemmen? Simpel: omdat de provinciehuizen in pakweg Middelburg, Arnhem en Haarlem zich wel elke dag met ons bemoeien.
De provincies bepalen hoe we wonen, werken, reizen en recreëren. En dus valt er iets te kiezen voor de provinciale staten. In een postzegellandje als Nederland wordt over elke vierkante meter gevochten. En als de provincie ergens over gaat, dan is het wel ruimtelijke ordening. Waar komen de windmolens in Drenthe? Willen we nieuwe woonwijken in het schaarse groen van Zuid-Holland? Moet Noord-Brabant de ringweg (ruit) om Eindhoven alsnog afmaken?
Toegegeven, de provincie is niet overal even zichtbaar. In Zuid-Holland doen Rotterdam en Den Haag graag onderling zaken over openbaar vervoer en economische ontwikkeling. De begroting van de stad Utrecht is drie keer groter dan de provincie.
In minder verstedelijkte provincies zoals Limburg en Groningen is het anders. Mede dankzij een stevig budget (door de verkoop van de energiebedrijven) houden de Limburgse gedeputeerden zich met een groot aantal ‘extra’ taken bezig in het sociale domein. Groningen zoekt een alternatief voor de regionale economie nu de gaskraan steeds verder dichtgaat.
En toch zijn de provinciebestuurders niet te benijden. Geregeld zitten ze klem tussen het Rijk en de gemeenten, zoals bij omstreden beslissingen als de plaatsing van windmolens. Die moeten er komen van Den Haag, maar de provincie mag vervolgens met de weerstand dealen.
‘Het is een sergeantenrol: je krijgt klappen van boven en klappen van beneden’, zei de Drentse gedeputeerde Tjibbe Stelpstra daar onlangs over in de Volkskrant. ‘Dan kun je in je slachtofferrol kruipen, maar ik zie het anders. Soms ben je verbindingsofficier, soms ben je generaal, soms moet je gewoon orders uitvoeren. Mensen vinden het lastig om die verschillende rollen te begrijpen. Dat is ons lot als provincie.’
Een sterke provincie trekt de regie naar zich toe. En de kiezer bepaalt die richting voor de komende vier jaar. Moeten er toch lijnbussen blijven rijden in de dunbevolkte dorpen in de kop van Noord-Holland? Moeten we in Overijssel dan maar zelf betalen voor verbreding van een rijksweg waar de minister geen prioriteit aan geeft?
Ook tegenstrijdige belangen rond natuur, landbouw en recreatie spelen juist in de regio. Gaan we in Friesland het veenweidegebied vernatten - goed voor de natuur, maar niet voor de boeren? Willen we in Zeeland aan het Veerse Meer nieuwe vakantieparken?
Het grootste politieke thema van dit moment, de energietransitie, raakt alle provincies in het hart. Mogen er zonnepanelen op weilanden komen? Gaan we burgers subsidiëren om hun huizen te isoleren? En, veruit de belangrijkste vraag: willen we (meer) windmolens en zo ja, waar komen ze?
We denken niet vaak aan de provincie, maar er valt wel degelijk iets te kiezen.
Strategisch stemmen?
1. Het is mooi geweest met Rutte III. Tijd voor nieuwe landelijke verkiezingen.
Stem op een partij die op geen enkele manier zaken wenst te doen met het kabinet. Vooral PVV en SP voeren hier campagne mee. Direct effect zal uw stem niet hebben, maar hoe groter dit kamp wordt, hoe lastiger het opereren is voor het kabinet.
2. VVD, CDA, D66 en ChristenUnie zijn pas net begonnen. Ze verdienen tijd om van hun kabinet een succes te maken.
De stem van een meerderheid op een van de vier coalitiepartijen zou consequent zijn in de Tweede Kamer kregen ze die twee jaar geleden immers ook maar de coalitie zelf durft al nauwelijks meer op een meerderheid te hopen. De vraag is nog hoe groot het verlies wordt en welke oppositiepartijen in aanmerking komen om het gat te vullen.
3. Het kabinet moet door, maar dient op belangrijke punten wel te worden bijgestuurd.
Stem op een van de vele overige oppositiepartijen. Voor de twee Grote Projecten van Rutte III het klimaatbeleid en de pensioenen zal het kabinet voldoende steun moeten zoeken in de Eerste Kamer. Maar waar? Slaat het kabinet links- of rechtsaf?