‘Fysieke belasting van werk is te meten, maar hoe bepaal je of een beroep stressvol is’

In België zijn ze er al meer dan een jaar over in discussie, ook in Nederland zijn er heel wat vergaderuurtjes besteed aan een mogelijke lijst met zware beroepen. Resultaat: nul. En toen kwam ‘Oostenrijk’ plots voorbij, hét lichtend voorbeeld. 

Oostenrijk heeft sinds 2005 een zwareberoepenregeling. Ze werken met een aantal criteria waaraan beroepen moeten voldoen om gezien te worden als zwaar. Zo kijken ze naar het aantal kilocalorieën dat tijdens het werk verbrand wordt, of iemand in nacht- en of ploegendiensten werkt en of iemand bijvoorbeeld vaak in de hitte of juist in de kou staat voor zijn of haar beroep. Ruim 180 beroepen haalden de lijst. ,,Ook wordt meegenomen of je in je werk zorgt voor zieken of gehandicapten’’, zegt Taco van Hoek van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB), dat onderzoek deed naar regelingen voor werknemers in zware beroepen in verschillende Europese landen. 

Naast Oostenrijk hebben meer Europese landen een regeling voor werknemers in zware beroepen om eerder te stoppen. Polen en Frankrijk werken daarbij net als Oostenrijk met fysieke indicatoren van wat zwaar werk is, zoals het aantal kilocalorieën dat iemand verbrandt. Ook Spanje, Italië, Bulgarije en Estland hanteren een lijst met zware beroepen.    

Hoe werk in een zwaar beroep gecompenseerd wordt, kan tussen landen aanzienlijk verschillen. In Frankrijk en Finland mag je niet eerder dan twee jaar voor de gerechtigde pensioenleeftijd stoppen met werken, maar in Bulgarije en Portugal mag je in sommige beroepen wel 15 tot 20 jaar eerder met pensioen. 

Marike Knoef, hoogleraar economie aan de Universiteit Leiden, ziet voor- en nadelen aan een regeling voor werknemers in zware beroepen. ,,We doen nu eenmaal niet allemaal hetzelfde werk. Het is op zich goed dat er onderscheid wordt gemaakt, want niet iedere werknemer is hetzelfde. Maar wat als iemand zwaar werk doet maar parttime? Is dat dan nog steeds even zwaar?’’ 

Jan van Ours, hoogleraar economie aan de Erasmus Universiteit, ziet in een zware beroepenregeling ook niet het ‘ei van Columbus’ ,,Er blijft een probleem bestaan in het afbakenen van wat zwaar werk is en wat niet. Fysieke belasting is inderdaad goed te meten met calorieverbruik, maar mentale belasting is niet zo makkelijk te meten. Als je bijvoorbeeld kijkt naar het aantal burn-outs in het onderwijs, zou je dat ook kunnen kwalificeren als zwaar werk.’’   

Zo ideaal als VNO-NCW ‘het Oostenrijks model’ presenteert, is het niet, zegt Monika Weißensteiner. Zij is plaatsvervangend directeur van de Arbeiterkammer, de belangenvertegenwoordiging van werknemers. Ook in Oostenrijk is er discussie over de lijst. Zelfs nu nog, terwijl die al in 2005 werd ingevoerd. Zo is helder berekend waarom een beroep fysiek zwaar is, maar weet niemand precies hoe je een psychisch zware baan definieert. ,,Onze regering wil niks aan de lijst veranderen, terwijl wij dat wel zouden willen.”   

Naast het benoemen van zware beroepen zijn er nog andere manieren om onderscheid te maken tussen werknemers en hoe hard zij moeten werken, aldus Knoef: ,,In Duitsland kijken ze niet naar het beroep maar naar het aantal dienstjaren. Wie 45 jaar heeft gewerkt, mag op zijn 65ste stoppen met werken zonder korting op zijn pensioenuitkering. Mensen die zo lang werken hebben vaak een zwaar beroep, dus die profiteren zo ook.’’ Ook inkomen en opleidingsniveau kun je toepassen als criterium. ,,Mensen met een lager inkomen hebben vaak ook een zwaar beroep.’’ 

Maar: ‘vaak’ is niet ‘altijd’ ,,Welke groep je er ook uit wil lichten, er zullen altijd uitzonderingen zijn.’’ Dan zijn er nog de kosten die het vervroegen van de pensioenleeftijd voor een groep met zich meebrengt. Van Ours: ,,Als mensen eerder met pensioen gaan, zouden zij dan ook een hogere pensioenpremie moeten gaan betalen? Anders wordt het verschil opgevangen door de mensen met een minder zwaar beroep die wel langer werken.’’ 

Het EIB ziet voordelen in het toepassen van een zware beroepenregeling in Nederland. ,,De verhoging is voor mensen in deze beroepen een enorm probleem. De leeftijd van 65 jaar wordt vaak al niet gezond gehaald’’, zegt Van Hoek. ,,Goede algemene criteria vanuit de politiek zijn genoeg om de regeling vorm te geven. Voelt iemand zich benadeeld, kan hij naar de rechter gaan om aan te tonen dat zijn beroep ook als zwaar gezien zou moeten worden.’’

Ook het kostenplaatje zou volgens het EIB overzichtelijk zijn. ,,Hoe je de regeling ook precies vormgeeft, uiteindelijk gaat het maar over een paar procent van de bevolking die een zwaar beroep uitoefent. Als je voor hen deze uitzondering maakt, scheelt je dat maar een paar procent op de gehele AOW-uitgave. En tegenover het geld dat je kwijt zou zijn aan het vervroegde pensioen, staan weer besparingen op uitkeringen voor arbeidsongeschiktheid van mensen die te lang door moeten werken.’’   

Lees de beste artikelen op het gebied van werk en carrière via onze wekelijkse nieuwsbrief!