Antisemitisme bewijst dat racisme altijd politieke wortels heeft

Het overzicht van oplevend antisemitisme in Trouw (Verdieping, 1 maart) is zeer lezenswaardig. Het levert een kijk op de huidige vormen en besmettingshaarden ervan, maar geeft geen inzicht in het waarom. Waarom zijn altijd weer de Joden de pineut? Antisemitisme is een bijzondere vorm van racisme, die ons iets leert over hoe een bijzonder haatobject wordt gevormd én over hoe racisme in het algemeen werkt.

Het eerste wat antisemitisme mogelijk maakt, is juist dit: Joden zijn geen ras. Joden hebben geen kleur. Sterker nog: er zijn Ethiopische, Spaanse, Nederlandse, Duitse, Amerikaanse, Argentijnse, Turkse, Chinese, Marokkaanse, Indische en Israëlische Joden. En vaak zien ze er ook zo uit. Ze hoeven zelfs geen bijzondere namen te hebben als Rabinovitsj of Cohen, hier in Nederland heten ze ook gewoon Meijer en De Vries. Toch delen ze een gemeenschappelijke geschiedenis met een godsdienstige wortel, zijn ze een ‘verbondsvolk’.

Omdat Joden geen eigen kleur hebben, kunnen antisemieten opduiken in witte, bruine en zwarte gedaante. In de Arabische wereld zijn antisemitische soapseries normaal, in Hongarije kan de president ongestraft antisemitische toespelingen maken, in de Verenigde Staten is de zwarte beweging Nation of Islam openlijk antisemitisch, zelfs in Indonesië zijn bewegingen te vinden met een antisemitische agenda. Ook onder witte, zwarte en bruine antiracisten komt antisemitisme voor.

Gaza

Zoals ook de auteur van het Trouw-artikel meldt, wordt de bezetting van de Palestijnse gebieden en de vernederende behandeling van de Palestijnse inwoners vaak als reden voor antisemitisme genoemd. En inderdaad is er een opleving van anti-Joodse incidenten in ­Nederland, telkens als de Israëlische staat in Gaza bombardeert of op de Westbank op demonstranten schiet.

Maar als de Turkse staat Koerdische dorpen en steden bombardeert, worden dan in Nederland Turkse winkels in brand gestoken? Worden Chinese restaurants bekogeld en Chinezen belaagd, omdat de Chinese staat Oeigoeren in concentratiekampen opsluit? Welnee. Het is helemaal niet gewoon om een ­direct verband te leggen tussen groepen inwoners en een buitenlandse staat, zelfs als diens politieke leider zich daar aan van alles bezondigt.

Antisemitisme zoals wij het nu meemaken is terug van (nooit) weggeweest, omdat er kennelijk weer behoefte aan is. Het virus hangt in de lucht. Maar bij wie slaat het aan? Ten eerste: voor mannen met macht is een mensensoort ‘die overal zit’ een makkelijk object om als gevaarlijke tegenmacht aan te wijzen. Ten tweede: voor mensen zonder macht werkt het als ze iemand zoeken die voor hun frustratie, machtsverlies of vernedering verantwoordelijk te ­maken is. Ergens moet iemand boeten. Op het moment schuift er nogal wat in de economische positie van de middenklasse, mondiaal. Dat is bedreigend. ­Abstracte krachten als het kapitaal of de markt als oorzaak beleven is lastig. Als er dan een ‘Joods complot’ aan te wijzen valt, des te beter. En dit idee wordt gretig aanvaard door hen die van jongs af aan de Jood, Jid of Jahoed als scheldwoord hebben leren kennen.

Tot ras gemaakt

Hoewel Joden dus geen ras zijn, kunnen ze wel tot ras worden gemaakt. En dat is precies wat racisme doet. Ons meest ­recente historische voorbeeld is inderdaad dat van de nazi-uitvinding van het Joodse ras, dat mensen betrof die wij voordien als aanhangers van een godsdienst kenden, of als een bijzonder volk. Het rasbegrip diende hier het ­politieke doel van uitzonderen, ­afzonderen, afvoeren en vernietigen.

In het andere voorbeeld van institutioneel racisme uit onze geschiedenis was het politieke doel de legitimatie van slavenhandel, slavernij en koloniale uitbuiting. In de zeventiende eeuw moesten er nog theologen aan te pas komen om te vertellen dat men ‘niet-christenen’ wel als slaaf mocht verhandelen. In de negentiende eeuw volstond daarvoor de uitvinding van het ‘zwarte ras’ dat inherent geschikt zou zijn om witte meesters te dienen.

De les van het antisemitisme is dus: racisme heeft altijd politieke wortels. En les twee: eerst is er racisme en dan pas ras. De politieke verbijzondering van een groep moet eerst gemaakt worden, voordat tegen hen gericht racisme zich als een cultureel overdraagbare aandoening kan verspreiden.

Lees ook:

Waar komt de nieuwe Jodenhaat vandaan?

Antisemitisme is een groeiend probleem in Europa. Waar komt het vandaan en wie zitten erachter?

Nu de generatie van mijn moeder uitsterft, grijpt het antisemitisme weer overal om zich heen

Zonder antisemitisme raakt Israël zijn legitimiteit kwijt, want als Joden zich in Europa werkelijk veilig voelen, hoeven ze niet naar Israël te emigreren of zou Israël niet hoeven te fungeren als land waar je altijd nog heen kunt als het in je eigen land misgaat.

Jonge Democraten in de VS willen niet meer zwijgen over Israël

Nieuwkomers in de Democratische Partij willen Israël kunnen veroordelen. Zijn het daarmee antisemieten?