Hoe het kabinet in het diepste geheim besloot tot de CO2-heffing - een reconstructie

Half februari zitten de fractievoorzitters van de vier coalitiefracties op de kamer van Klaas Dijkhoff. Zoals elke week nemen Dijkhoff (VVD), Sybrand Buma (CDA), Rob Jetten (D66) en Gert Jan Segers (ChristenUnie) de actualiteit door. Enigszins onverwacht, vooral omdat het van hem komt, gooit Dijkhoff het in de groep: moeten we het niet eens hebben over het Klimaatakkoord?

De coalitie heeft op dat moment dankzij Dijkhoff een paar roerige weken achter de rug. In een interview in de Telegraaf noemt hij het Klimaatakkoord ‘niet mijn’ akkoord. Terloops noemt hij Jetten een ‘drammer’ en suggereert hij het kabinet te laten vallen als de klimaatkosten voor de burger te hoog zouden worden.

Na dat interview volgt de eerste echte ruzie in de coalitie. Vanwege de harde toon en de dreiging met een kabinetscrisis. Bovendien verwijten de andere drie fractievoorzitters Dijkhoff dat hij doet alsof hij zich als enige zorgen maakt over de betaalbaarheid van het Klimaatakkoord. Hij heeft nota bene zelf wekenlang mee-onderhandeld over de klimaatmaatregelen. De maandag na het interview volgt een lang, soms pittig overleg tussen de fractievoorzitters, premier Rutte en de vicepremiers. Zand erover, wordt afgesproken. Zoals Segers zegt: “Vergeven, maar niet vergeten.”

De oppositie kijkt handenwrijvend toe bij deze onenigheid, een paar maanden voor de Provinciale Statenverkiezingen. PvdA-leider Lodewijk Asscher spreekt smalend van de ‘kibbelcoalitie’. De doorrekeningen van het klimaatakkoord door het Planbureau voor de Leefomgeving en het Centraal Planbureau komen op 13 maart, midden in de campagne. Dan worden ongetwijfeld opnieuw de verschillen tussen VVD en CDA en aan de andere kant D66 en ChristenUnie zichtbaar.

Het geruzie past bovendien in het heersende beeld van Rutte III. Dat kan tot op dat moment nog niet veel successen overleggen. Het pensioenoverleg is geklapt, de hervorming van de rechtsbijstand verloopt zeer moeizaam, de ­afschaffing van de dividendbelasting is niet doorgegaan. Niets wijst erop dat het zelfbenoemde ‘groenste kabinet ­aller tijden’ wel een succes kan maken van ‘de grootste verbouwing van Nederland sinds de Tweede Wereldoorlog’.

Afgepeld

Dijkhoff vertelt tijdens het coalitieoverleg dat hij de hoge subsidies voor dure elektrische auto’s in het concept-klimaatakkoord maar niets vindt. Die gaan enkel naar de Tesla-rijder, die de steun helemaal niet nodig heeft. De VVD’er wil juist ruimere subsidies voor goedkope stekkerauto’s. Bovendien voorspelt hij ‘chaos’ als de doorrekeningen straks komen: mogelijk tegenvallende cijfers midden in de campagnetijd en een oppositie die bloed ruikt. Hij hoeft geen moeite te doen de andere drie te overtuigen.

Die drie zijn er inmiddels van verzekerd dat Dijkhoff zich committeert aan de in het regeerakkoord afgesproken 49 procent CO2-reductie. Al vrij snel na de eerste woede hebben ze zijn interview – in Haags jargon – nog eens ‘afgepeld’. En zien ze de raakvlakken. Geen enkele partij wil immers dat de burger opdraait voor het Klimaatakkoord.

Intussen achten ze het alle vier aannemelijk dat uit die doorrekeningen blijkt dat het beoogde CO2-doel niet gehaald wordt. En dat de burger relatief meer gaat betalen dan de industrie. Probeer dat maar uit te leggen één week voor de verkiezingen.

Kinderpardon

Er is nóg een reden dat de stemming tussen de vier half februari is opgeklaard. Ze hebben kort daarvoor overeenstemming bereikt over een ander zeer gevoelig dossier: het kinderpardon.

Op 19 januari voegt Sybrand Buma zich onverwacht bij D66 en ChristenUnie en ontstaat er een Kamermeerderheid voor een ruimer pardon voor asielkinderen. Dat gaat regelrecht in tegen het regeerakkoord.

De pers maakt snel de optelsom. Eerst de ophef over Dijkhoffs interview, nu onrust over het kinderpardon: het kabinet wankelt. Binnen de coalitie is de sfeer heel anders, ze willen zaken doen: het regeerakkoord openbreken en opnieuw onderhandelen over asiel. Het scheelt dat vrijwel alle betrokkenen het vluchtelingendossier goed kennen. Dijkhoff is oud-staatssecretaris, Buma voerde vaak het woord over asielzaken in de Kamer, de partner van Jetten werkt bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst. Al snel ligt er een deal: er komt nog één pardon voor zo’n zevenhonderd kinderen, daarna wordt de ­regeling afgeschaft.

Het akkoord over het pardon brengt bij de coalitiepartners het gevoel uit het begin van de kabinetsperiode terug. Na een recordlange kabinetsformatie bleken VVD, CDA, D66 en ChristenUnie als enigen bereid samen te werken. De vier weten nu weer waarom ze op ­elkaar aangewezen zijn. Niet uit blinde liefde, wel vanwege gedeeld verantwoordelijkheidsbesef. Dat komt nu van pas. “Er was het gevoel: als we het kinderpardon kunnen fiksen, kunnen we dit ook fiksen”, zegt een coalitiebron.

Blunder

De vier zien geamuseerd hoe de pers bericht over ‘een bijna-crisis’ rond het kinderpardon. Toch beseffen ze dat het prettiger werkt als er niet achter elke deur tientallen journalisten staan. Ze besluiten het klimaatoverleg heel klein te houden, om de kans op lekken te ­minimaliseren. Van de verantwoordelijke ministeries wordt met slechts enkele betrokkenen gesproken. Ook de klimaatwoordvoerders van de fracties zitten niet aan tafel, die worden alleen ­geraadpleegd.

De blunder van het kabinet met de hoger uitgevallen energierekening brengt het overleg in een stroomversnelling. In de Tweede Kamer en in het land wordt verontwaardigd gereageerd. Buma ziet zijn angstbeeld van grote maatschappelijke onrust over te rigoureus klimaatbeleid werkelijkheid worden. Hij vraagt zijn collega’s om een correctie op de energierekening.

Dan is al duidelijk wat Jetten en ­Segers willen: een algemene heffing op de uitstoot van broeikasgas. Daar waren de twee toch al voor. En ook binnen de coalitie verwachten ze dat de planbureaus het zeer complexe bonus- en boetesysteem voor de industrie zullen afschieten. Bovendien willen ook GroenLinks-fractievoorzitter Jesse Klaver en PvdA-leider Asscher een CO2-belasting. Die stellen ze als eis voordat ze straks in de Eerste Kamer zaken doen met het kabinet .

Tijdens het krokusreces worden de afspraken – telefonisch – in het vat ­gegoten: Dijkhoff krijgt zijn subsidies, Buma een lagere energierekening en er komt een CO2-heffing. Ook wordt er nog wat geschoven met een belasting op duurzame energie, zodat bedrijven nog wat meer gaan betalen ten opzichte van de burger.

Rob Jetten weet er tijdens de laatste overlegronden nóg een succesje uit te slepen. Van de coalitiefractievoorzitters weet de D66’er als voormalig klimaatwoordvoerder en ‘klimaatnerd’ verreweg het meeste van de materie. Als hij met een technische verhandeling voorstelt om minder CO2 onder de grond op te slaan dan eerder afgesproken, zijn de anderen al gauw geneigd erin mee te gaan.

De dynamiek in het coalitieoverleg is toch al veranderd sinds Jetten aangetreden is. De jonge fractievoorzitter is inhoudelijker en rustiger dan zijn voorganger Alexander Pechtold. Die wilde nog weleens theater maken. Jetten past karakterologisch veel meer bij de kalme Dijkhoff en Segers. Buma is weliswaar soms wat star, de CDA’er speelt geen spelletjes.

Gebrek aan daadkracht

Als het 13 maart is, liggen de plannen klaar. Het is dan nog wachten op de doorrekeningen. Als die heel gunstig uitvallen, zijn de maatregelen niet ­nodig. Als ze fors tegenvallen, zijn ze niet genoeg.

Uit de doorrekeningen blijkt die middag dat het voorlopige Klimaatakkoord inderdaad nog niet voldoende is. Asscher en Klaver staan klaar om de coalitie een gebrek aan daadkracht te verwijten. Die tweede organiseert daar zelfs een persconferentie voor. Als de vier coalitiefractievoorzitters nog één keer bij elkaar komen, moeten ze grinniken om de GroenLinks-leider, die niet weet wat zij weten. “Wat voor kop gaat die trekken als hij van onze plannen hoort?”, zegt één van hen. Voordat ze de deur uitgaan, wil Segers nog even het woord. Hij bedankt Dijkhoff voor het opstarten van de onderhandelingen.

Als iets later Rutte en Wiebes de pers het maatregelenpakket hebben gepresenteerd, kan Klaver niet anders zeggen dan dat hij ‘gejuicht’ heeft om de kabinetsplannen. Het is de coalitie gelukt om, in ieder geval voor even, de voorheen zo negatieve beeldvorming rond het Klimaatakkoord in haar voordeel te buigen.

De dag na de presentatie, als de ­Kamer debatteert over het akkoord, is de stemming bij de coalitie nog altijd opperbest. Ze wordt tijdens het debat niet uiteen gespeeld door de oppositie, maar ze kan als één front optrekken. Staatsmannelijk beloven ze goed te zullen kijken naar de suggesties van Klaver en Asscher.

Deze slag is gewonnen, beseffen de coalitiefracties. Maar toch is er ook realisme. Nog altijd is het merendeel van de klimaatplannen niet uitgewerkt, er wachten nog veel onderhandelingen. Ook is niet bekend hoe hoog de CO2-heffing wordt. De VVD benadrukt dat die ‘verstandig en objectief’ moet zijn.

Bovendien, waarschuwt een coalitiebron, loopt het Klimaatakkoord door tot 2030. Het is naïef om te denken dat er tot die tijd geen hobbels ­opduiken. Misschien zit de belangrijkste winst voor het kabinet erin dat de coalitieleden in korte tijd bij twee van de moeilijkste dossiers, asiel en klimaat, hebben aangetoond dat ze er samen uit kunnen komen.

Lees ook: 

Klimaatakkoord kost minder dan verwacht, maar levert te weinig op

Het is verklaarbaar dat Rutte een CO2-heffing wil voor de industrie. Afspra­ken in het Klimaatakkoord werken in de praktijk niet.

Oppositie reikt kabinet vast de hand in debat over Klimaatakkoord

Wie donderdagavond het debat over het klimaatakkoord volgde, zou denken dat het al 21 maart is. GroenLinks-leider Jesse Klaver wist al met zekerheid te vertellen dat het kabinet zijn meerderheid in de Eerste Kamer kwijt is na de Provinciale Statenverkiezingen van volgende week.