Bol.com zet dubieuze anti-vaccinatieboeken prominent in de etalage

Leven zonder vaccinaties. Vaccinaties doorgeprikt. Vaccinaties: kan het ook anders? Wie zoekt op ‘vaccinaties’ op Bol.com vindt een top-5 met louter boeken die kritisch zijn over vaccinaties. Een van de titels wordt aangeboden met 5 procent studentenkorting. Het hoogstgenoteerde boek, Leven zonder vaccinaties, is volgens het voorwoord ‘een onmisbare leidraad voor alle ouders die ervoor kiezen om de natuurlijke, zelfgenezende kracht van het lichaam zijn werk te laten doen en optimaal te ondersteunen met voeding, rust, aandacht en natuurlijke middelen’. Even verderop in het boek wordt geclaimd dat er geen onderzoeken zijn gedaan naar de effectiviteit en veiligheid van vaccins.

Deze eenzijdige top-5 is opmerkelijk, want de wetenschappelijke consensus is dat vaccins een van de grote succesverhalen zijn van de medische zorg. Vorig jaar bleek uit Gronings onderzoek dat dankzij het Rijksvaccinatieprogramma alleen al in Nederland tussen de 6 duizend en 12 duizend sterfgevallen zijn voorkomen. Verreweg de meeste Nederlanders laten hun kinderen vaccineren. Toch is er een kleine, groeiende groep mensen die de prikken niet haalt, bijvoorbeeld uit angst voor bijwerkingen of omdat vaccins onnatuurlijk zouden zijn.

In de Verenigde Staten is de discussie of onlineboekhandels dubieuze boeken wel prominent in hun etalages moeten zetten inmiddels losgebarsten. Een extreem voorbeeld is Qanon: An Invitation to the Great Awakening, dat razendsnel naar de top-75 van meestverkochte boeken op Amazon klom. Het hysterische complotboek (waarin bijvoorbeeld wordt beweerd dat prominente Democraten kinderen opeten) is nog steeds te koop, maar Amazon besloot het wel uit zijn ranglijsten te verwijderen. Bij andere boeken ging ’s werelds grootste onlineboekhandel deze week nog een stap verder. Boeken die zonder wetenschappelijke basis claimen dat autisme kan worden genezen (Healing the Symptoms Known as Autism) werden zonder pardon compleet verwijderd.

Bij de grootste onlineboekhandel van Nederland, Bol.com, speelt deze hele discussie niet, zegt een woordvoerder. ‘Bol.com is de winkel van alle Nederlanders. We vinden het niet aan ons om te bepalen wat goed en fout is.’ De lijsten van Bol worden geheel automatisch samengesteld op basis van klik- en zoekgedrag van andere klanten. Bol hoopt dat consumenten ook reviews lezen van andere klanten en zegt verder zich aan de wet te houden. 

Een te gemakkelijke houding, vindt José van Dijck (universiteitshoogleraar aan de Universiteit Utrecht en schrijver van het boek The Platform Society). ‘Natuurlijk verkoopt Bol.com dit soort boeken. Maar net als YouTube of Facebook heeft ook Bol.com een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Hun verdienmodellen sturen sterk op aanbevelingsalgoritmen die populariteit als belangrijkste waarde hebben. Met andere woorden: ze pushen wat goed verkoopt.’ Als Bol.com ook waarden zou hanteren die een goede boekwinkel kenmerken, zouden ze bepaalde boeken niet in de etalage zetten, of daar ook andere boeken naast zetten, stelt Van Dijck. Het argument dat boekhandels gewoon verkopen wat de klant wil, gaat er bij haar niet in: ‘Algoritmische aanbevelingssystemen zijn uitermate sturend en invloedrijk.’

Ook Hans van Vliet, programmamanager van het Rijksvaccinatieprogramma, is kritisch: ‘Boekhandelaren moeten beseffen dat de manier waarop ze boeken aanbieden niet zonder gevolgen blijft. De boeken over vaccinaties die hoog opduiken bij Bol.com zijn een onnavolgbare mix van feit en fictie, terwijl de accurate boeken verstopt blijven. Ik heb liever dat mensen de boeken over vaccinaties lezen van Simon Rozendaal of Kristen Feemster.’

Patricia Bruijning-Verhagen, kinderarts en epidemioloog bij het UMC Utrecht, vindt het onterecht dat Bol.com zich presenteert als neutraal platform dat niet let op de inhoud van wat het verkoopt: ‘Met hun aanbod, en de manier waarop ze dat presenteren, hebben ze invloed op koopgedrag. Dat heet marketing, en daar weten deze bedrijven echt wel wat van. Ik vind dat ze daar verantwoordelijk mee moeten omgaan en dat doen ze in dit geval duidelijk niet.’