Verwar islam als religie niet met cultuur
Islam kan vrouwen ook stimuleren tot een studie. Het is vooral de cultuur die belemmert, schrijft Fernande Pool, onderzoeker aan het Institute of Social Studies van de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Religie, in het bijzonder de islam, wordt nog vaak gelijkgesteld aan cultuur en weggezet als een statisch geheel dat een directe oorzaak is van politieke, sociale en economische ontwikkelingen. Zoals in het artikel van Ruud Koopmans (Letter & Geest, 2 maart) waarin hij stelt dat de ‘achterstanden in integratie van moslimimmigranten […] veel minder te wijten [zijn] aan discriminatie dan aan culturele elementen in hun denken en doen’. Opvattingen over sekserollen, interetnische sociale contacten, taalbeheersing en mediagebruik verklaren grotendeels het verschil tussen islamitische en autochtone mannen en vrouwen wat betreft arbeidsparticipatie, aldus Koopmans.
De impliciete suggestie lijkt dat immigranten zouden moeten seculariseren voordat zij succesvol kunnen integreren. Maar onderzoek toont al jaren aan dat religies zeer dynamisch zijn en van binnenuit moderniseren
Ik twijfel in principe niet aan de waarde van de data van zijn onderzoek, en ook niet aan de conclusie dat opleiding en taalkennis een grotere rol spelen in de lagere arbeidsparticipatie dan discriminatie. Het problematische aspect van zijn tekst is subtieler, en zit in de aannames die verborgen zitten in de manier waarop Koopmans schrijft over religie en cultuur. Religie en cultuur lijken in Koopmans’ opvatting geen uitleg te behoeven. Dit resulteert in problematische zinnen als: “In religie gewortelde opvattingen over sekserollen leiden ertoe dat moslima’s veel vaker buiten het arbeidsproces staan dan vrouwen uit andere groepen”.
Ongeëmancipeerd
Religie lijkt hier onveranderlijk en eenduidig. De impliciete suggestie lijkt dat immigranten zouden moeten seculariseren voordat zij succesvol kunnen integreren. Maar onderzoek van sociale wetenschappers toont al jaren aan dat religies zeer dynamisch zijn en van binnenuit moderniseren. Binnen de religie is er zelden overeenstemming over de juiste interpretatie van teksten en de juiste manier van leven. Zo ook binnen de islam. Een directe causale relatie tussen islam en het denken en handelen is daarom niet zo makkelijk gelegd.
Uit de tekst van Koopmans wordt ook niet duidelijk of er een verschil is tussen religie en cultuur, en lijkt een verscheidenheid aan factoren onder de noemer ‘islam’ te worden gebracht. Wat door Koopmans wordt weggezet als problematische aspecten van islam, wordt door de moslima’s in mijn onderzoek als problematische aspecten van een ongeëmancipeerde cultuur gezien.
Ik doe onderzoek naar islamitische vrouwen met een Pakistaanse achtergrond in Nederland. Alle vrouwen in mijn onderzoek maken scherp onderscheid tussen cultuur en religie. Extreme sekse-segregatie en de jonge leeftijd waarop veel Pakistaanse vrouwen trouwen om daarna de studie niet af te maken, wijten zij aan culturele invloeden.
Falen van het multiculturele model
De panacee? Een verlichte, emancipatoire islam ontdaan van culturele invloeden, zoals zij die vinden in de diverse moderne islamitische gemeenschappen en stromingen die universele waarden als gelijkheid en mensenrechten propaganderen en die wereldwijd aan populariteit winnen. In hun interpretatie zijn man en vrouw in het huwelijk gelijkwaardig, stimuleert islam de educatie van vrouwen en in het bijzonder de keuze voor beroepen die bijdragen aan een gezonde samenleving, zoals medische beroepen. Voor de huisarts, de tolk en de studente biomedische wetenschappen is islam daarom de emancipatoire drijfveer voor hun carrière in plaats van een obstakel.
Het idee dat islam de oorzaak is van een gebrek aan integratie van moslimmigranten is populair sinds de jaren negentig, onder invloed van ontwikkelingen in de islamitische wereld en van wat gezien werd als het falen van het multiculturele model. Deze opvatting is bijna gemeengoed geworden in het publieke debat en gretig opgepikt door populistische politici. In plaats van de taak van de sociale wetenschapper uit te dragen om dit soort opvattingen onder een kritische loep te nemen, draagt Koopmans bij aan de validatie van denkbeelden die zelf historisch-culturele producten zijn.
Lees ook:
Achterblijvende integratie van moslimmigranten, discriminatie of cultuur?
De integratie van moslimmigranten blijft achter. Discriminatie? Ja, ook. Maar het ligt vooral aan hun cultuur, zegt socioloog Ruud Koopmans.
Deze moslims voelen zich prima thuis bij het progressieve D66
In de grote steden stonden voorjaar 2018 heel wat D66'ers van islamitische huize op de kandidatenlijsten voor de gemeenteraadsverkiezingen. Hoe rijmen ze de progressieve idealen met hun religieuze overtuigingen?