VVD (13 zetels): Aan de macht zoeken naar nieuw profiel
Met verschillende proefballonnen werkte de VVD onder leiding van Klaas Dijkhoff de afgelopen maanden aan het profiel, maar van deze plannetjes horen we deze verkiezingscampagne niets meer. De VVD zet met premier Mark Rutte in op een 'vaasje' dat symbool zou moeten staan voor Nederland.
De liberalen stellen dat zij wel verantwoordelijkheid nemen om het land te besturen, in plaats van langs de zijkant te blijven staan; een sneer naar electorale concurrenten PVV en FVD. De partij is na negen jaar aan de macht op zoek naar een nieuw verhaal en tot die tijd blijft besturen de prioriteit; op een verantwoordelijke manier politiek bedrijven, noemt de partij dat.
In de afgelopen regeerperiode zag de VVD na maatschappelijke druk af van de afschaffing van de dividendbelasting en stemde de partij in met de verruiming van het kinderpardon. Het speerpunt van de partij blijft dat na de economische crisis de burger in de portemonnee moet voelen dat het beter gaat. Hoewel de koopkrachtcijfers een plusje laten zien, zien huishoudens ondertussen wel de boodschappen duurder worden en de energienota stijgen.
De partij zegt de resterende kabinetsjaren in te zetten op een klimaattransitie die voor de burger te dragen moet zijn en de bedrijven niet uit Nederland jaagt.
PVV (9 zetels): 'Ik steek nog geen vinger uit'
De verkiezingsslogan van de PVV is dit keer kort en bondig: 'Stem Rutte weg'. Partijleider Geert Wilders gaat met voor hem vertrouwde thema's de boer op: grenzen dicht voor de islam, de-islamiseren en een verbod op islamitische uitingen.
Klimaat is hier als relatief nieuw thema bijgekomen. Wilders moet niets hebben van klimaatmaatregelen die in zijn ogen alleen maar geld kosten.
Maar het speerpunt blijft anti-islam en anti-immigratie. Zelfs het klimaat weet de PVV hieraan te koppelen. "We hebben niks aan een goed klimaat als we de sharia hebben ingevoerd", laat Wilders weten.
De toon in de campagne is wel anders. In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen in het voorjaar van 2017 kregen we onheilspellende spotjes voorgeschoteld van migranten die hun weg naar Nederland zouden vinden. Een "demografische tsunami" zou "onze bevolking vervangen" en we zouden worden "gekoloniseerd en geïslamiseerd".
Wilders laat nog steeds geen kans onbenut om de "gevaren van de islam" te benoemen, maar de zendtijd voor politieke partijen gebruikt hij nu liever voor mooie sfeerimpressies van Nederland.
Vooral richting de media heeft Wilders een andere houding aangenomen. Twee jaar geleden sloeg hij zo veel mogelijk mediaoptredens over, nu laat de PVV-leider zich weer regelmatig zien. De stormachtige opkomst van Forum voor Democratie kan daar niet los van worden gezien. De PVV kan in de peilingen maar niet profiteren van het mogelijke zetelverlies van de coalitie. Die zetels gaan zoals het er nu naar uitziet voor een groot deel naar de concurrent op rechts: Thierry Baudet.
De werkhouding voor de PVV-senatoren in spe staat voor Wilders in ieder geval al vast. "Ik steek nog geen vinger, nog geen kootje van mijn pink uit om dit kabinet te helpen."
PVV-leider Geert Wilders op campagne in Enschede. (Foto: ANP)
CDA (12 zetels): Op zoek naar stempel op kabinet
Voor CDA-voorman Sybrand Buma zullen de indirecte senaatsverkiezingen bepalend kunnen zijn voor zijn leiderschap. De christendemocraten voeren onder hem een rechtse cultureel-conservatieve koers die van het CDA niet de grote middenpartij van weleer heeft gemaakt. De achterban roert zich en heeft met vicepremier Hugo de Jonge en minister van Financiën Wopke Hoekstra twee ambitieuze kroonprinsen in de wacht staan.
De partij weet onder Buma maar moeilijk een stempel te drukken op dit kabinet en moest onder druk van partijleden de bezwaren tegen de verruiming van het kinderpardon laten varen. Als de partij gevraagd wordt wat zij de afgelopen regeerjaren bereikt heeft, dan wordt er verwezen naar het feit dat het CDA wél regeringsverantwoordelijkheid durft te nemen, de koopkrachtstijging en de investeringen in de publieke sector; paradepaardjes van alle coalitiepartijen.
Wat is er dan echt CDA? De invoering van de maatschappelijke dienstplicht. Een proef althans, geen plicht, in beperkte omvang en omgedoopt tot maatschappelijke diensttijd. Een proef die overigens naar verwachting pas in de zomer van dit jaar zal worden gestart.
Buma's belangrijkste wapenfeit is dat hij zich in de coalitie duidelijk profileert als waakhond die ervoor zorgt dat de klimaattransitie haalbaar en betaalbaar is voor de gewone man. Tegelijkertijd is er geen partij te vinden die dat niet wil.
D66 (10 zetels): 'Laatste generatie die opwarming van aarde kan aanpakken'
Na het vertrek van Alexander Pechtold lijkt D66 met Rob Jetten als zijn opvolger een nieuwe koers te zijn ingeslagen. De partij zet vol in op klimaat en zet het kabinet-Rutte III in de etalage als groenste kabinet ooit. "Wij zijn de laatste generatie die iets kan doen aan de opwarming van de aarde", zegt hij regelmatig.
Concrete maatregelen zijn er nog niet, maar aankondiging van een CO2-belasting voor bedrijven wordt alvast als een overwinning gevierd. D66 wil er na de verkiezingen voor zorgen dat de klimaatplannen voortvarend worden uitgevoerd en zet zich duidelijk af tegen GroenLinks, de partij die het wel goed doet in de peiling. Het verschil volgens Jetten: D66 neemt wel regeringsverantwoordelijkheid en zorgt voor de vergroening, terwijl GroenLinks wegliep van de formatietafel en nu langs de zijlijn staat.
Jetten zal de koers van het kabinet na de verkiezingen willen verleggen naar de bestrijding van ongelijkheid. In de Kerdijk-lezing die hij onlangs uitsprak, pleitte hij voor een miljonairstaks en zag hij groeiende kloven tussen hoog- en laagopgeleide Nederlanders; tussen zij die profiteren van de globalisering en zij die worstelen met een flexbaan en onbetaalbare woningen.
Leider van GroenLinks, Jesse Klaver, spreekt met premier Mark Rutte voorafgaand aan het debat over de doorrekeningen van de maatregelen uit het klimaatakkoord. (Foto: ANP)
GroenLinks (4 zetels): Op zoek naar formatieherkansing
Winst bij de Tweede Kamerverkiezingen en de beste uitslag bij gemeenteraadsverkiezingen ooit voor GroenLinks wekken hoge verwachtingen. De gemiddelden in peilingen laten zien dat de kiezer het leiderschap van Jesse Klaver en zijn koers kan waarderen.
Hij gaat ervan uit dat de coalitie de meerderheid in de senaat zal verliezen en daarna voor steun voor de kabinetsplannen is aangewezen op zijn partij. Andere partijen die de coalitie aan een meerderheid kunnen helpen zijn schaars; SP en PVV worden niet beschouwd als partijen die bereid zijn afspraken te maken. Ook FVD wordt niet als kandidaat gezien.
Klavers oproep om na 20 maart direct met hem om tafel te zitten in een soort "klimaatformatie" werd resoluut afgewezen door de coalitiepartijen. VVD, CDA en D66 zijn de geklapte formatie waar GroenLinks twee keer van de formatietafel wegliep niet vergeten. Voor een formatie is Klaver anderhalf jaar te laat, klinkt het.
Ook wordt het Klaver nog steeds verweten dat de formatie klapte omdat hij vond dat VVD, CDA en D66 "een morele ondergrens" zouden overschrijden met hun voorgestelde vluchtelingenbeleid. Klaver is nu echter bereid dit kabinet en ook het "immorele" vluchtelingenbeleid met klimaatsteun in de senaat overeind te houden.
Zijn inzet: ervoor zorgen dat het definitieve klimaatakkoord zo groen mogelijk wordt uitgevoerd.
SP (9 zetels): Na leiderschapswissel op zoek naar winst
Over het Nationaal Zorgfonds hoor je bij de SP niemand meer. Dat was dé verkiezingsbelofte voor 2017. Het was ook vooral de belofte van de vorige fractievoorzitter Emile Roemer.
Zijn opvolger Lilian Marijnissen gaat inmiddels richting haar tweede verkiezingen. Die voor de gemeenteraden een jaar geleden verliep niet goed. Oeps, dacht ze toen de eerste uitslag bekend werd.
Het Nationaal Zorgfonds kreeg na de Tweede Kamerverkiezingen niet zo'n prominente rol als daarvoor, maar op een koerswijziging hoeft niemand te rekenen. De socialisten willen nog steeds dat het minimumloon met 10 procent stijgt en via 'persoonlijke' mailtjes laat Marijnissen aan partijgeïnteresseerden weten dat de btw-verhoging teruggedraaid moet worden door een miljonairstaks in te voeren.
Tegelijkertijd worstelt de partij met het immigratiestandpunt. Marijnissen sluit vluchtelingendeals met Noord-Afrikaanse landen niet uit, een standpunt dat niet door de hele partij wordt gedragen. Marijnissen zet ook vraagtekens bij arbeidsmigratie, want dat zet de lonen onder druk. Ook dat zorgt voor verdeeldheid binnen haar partij.
Zoals bijna iedere SP-lijsttrekker, moest ook Marijnissen zich verweren tegen de kritiek dat de partij nog nooit regeringsverantwoordelijkheid heeft genomen. "Ik ben trots dat ik aan de kant van de schilder, zorgverlener en leraar sta", zei ze tijdens het televisiedebat van RTL.
De houding ten aanzien van de machthebbers is vooral kritisch en tegen het activistische aan. Had het kabinet zich vergist over de stijgende energierekening? Niet volgens Marijnissen: "Het kabinet van Rutte heeft staan liegen."
SP-leider Lilian Marijnissen (rechts vooraan op de foto) tijdens een demonstratie van de jongeren die spijbelen voor een actiever klimaatbeleid. (Foto: ANP)
PvdA (8 zetels): Terug naar 'hardcore sociaal-democratische onderwerpen'
PvdA-leider Lodewijk Asscher moet een derde verkiezingsnederlaag op rij zien te voorkomen. Na vijf jaar regeren in de onnatuurlijke coalitie met de VVD zoekt de partij weer naar vertrouwde houvast en dat vindt ze in de term 'zekerheid'.
De partij moest wel geholpen worden door een marketingbureau om die boodschap te (her)vinden, maar dat doen wel meerdere partijen.
De PvdA voert campagne op de voor de partij klassieke thema's wonen, werk en onderwijs. "Hardcore sociaal-democratische onderwerpen", zei Asscher daar zelf over.
Klimaat speelt hier dus nadrukkelijk een kleinere rol, het onderwerp waar zo'n beetje de hele Kamer over buitelt. Het onderwerp ook waar zijn voorganger Diederik Samsom op inzette; hij ontwierp samen met GroenLinks de klimaatwet.
Asscher kiest zijn eigen rol. Zijn partij komt nadrukkelijk in beeld als de coalitie de meerderheid in de Eerste Kamer verliest, maar de rol als gedoger wijst hij nadrukkelijk af. Liever kiest Asscher voor de taal van de oppositie, van een uitgestoken hand van het kabinet wil hij dan ook niets weten. "Er is eerder sprake van een opgestoken middelvinger."
Door alle oppositie- en verkiezingsretoriek heen hoeft de coalitie eigenlijk maar naar één uitspraak van Asscher te luisteren: "Wij steunen voorstellen die we goed vinden en de slechte niet."
ChristenUnie (3 zetels): Juniorpartij die succes na succes viert
Op de homepage van de website van de ChristenUnie is prominent ruimte ingericht voor een opmerkelijk blokje: RESULTATEN. De teller staat inmiddels op "84 waardevolle resultaten van ons werk als coalitiepartij".
Als kleinste coalitiepartij weet de partij hoe gemakkelijk het kan zijn het onderspit te delven, vooral in een coalitie met vier partijen. Regeren is voor de partij van Gert-Jan Segers geen doel op zich, zeggen ze bij de partij. De ChristenUnie laat zien wat het als kleine partij kan opleveren om wel regeringsverantwoordelijkheid te nemen. Ja, je krijgt niet altijd je zin, maar zo werkt dat. De partij straalt uit maatregelen waar het niet achter staat ook niet te verdedigen en soms ook op de strepen te staan.
Zo was het de ChristenUnie die de opening van Lelystad Airport frustreerde en een opening zag om het kinderpardon te verruimen. Op medisch-ethisch terrein kunnen de christenen ook tevreden zijn. De verruiming van de euthanasiewetgeving is met onderzoeken vooruitgeschoven en de regulering van de wietteelt wordt uitgevoerd in een beperkte proef die gedoemd is te mislukken. Het zijn voor de ChristenUnie waardevolle resultaten die overigens niet in het lijstje op de site staan.
De inzet voor de resterende kabinetsperiode: het klimaat, de aanpak van gedwongen prostitutie en de aanpak van schuldenproblematiek. Ook vraagt de partij aandacht voor onzekerheden waar jongeren mee kampen: moeite met het vinden van een vaste baan, een betaalbare woning en studiestress.
CU-leider Gert-Jan Segers in overleg in de Tweede Kamer met D66-leider Rob Jetten. (Foto: ANP)
Partij voor de Dieren (2 zetels): Geen concessies aan idealen
Voor de Partij voor de Dieren moet zo'n beetje alles radicaal anders. Niet voor niets, want het voortbestaan van onze planeet staat op het spel. De partij probeert vanaf de zijlijn de koers te wijzigen, want zelf aan de knoppen zitten en concessies doen vinden ze een gruwel.
"Steeds een druppel laten vallen op dezelfde steen totdat er eentje dwars doorheen gaat", is de tactiek van partijleider Marianne Thieme, het gezicht van de partij sinds deze in 2006 in de Kamer kwam.
De groene boodschap heeft succes, want het aantal zetels groeit gestaag. Ook voor de senaat verwacht Peilingwijzer, een gemiddelde van verschillende peilingen, een verdubbeling naar vier.
De Partij voor de Dieren is een revolutionaire partij, zegt Thieme. De breedgedragen klimaatwet wordt dus niet gesteund, want de maatregelen gaan voor de partij niet ver genoeg.
Op die manier kun je je eigen verhaal blijven voeren zonder in te boeten op je idealen. "Wij dromen niet over wanneer wij de eerste minister-president kunnen leveren. Wij dromen over waar we het effectiefst zijn", zei Thieme afgelopen zomer tegen NU.nl.
50Plus (2 zetels): Provinciale verkiezingen als 'pensioenreferendum'
Bij 50Plus zijn de provinciale verkiezingen gebombardeerd tot een referendum over de pensioenen. De oudedagsvoorziening is logischerwijs het favoriete onderwerp van de partij, maar dit jaar staat de oudedagsvoorziening wel erg nadrukkelijk in de schijnwerpers.
Een akkoord tussen kabinet, werkgevers en werknemers mislukte, waardoor pensioenkortingen voor 2020 op de loer liggen.
Het is ook niet voor niets dat pensioendeskundige Martin van Rooijen lijsttrekker in de Eerste Kamer wordt. Hij heeft al (tevergeefs) twee wetsvoorstellen geschreven die een verlaging van de pensioenen moeten voorkomen.
Met de drie senaatszetels waar de partij volgens Peilingwijzer op kan rekenen, kan 50Plus een partij worden waar de coalitie rekening mee moet houden.
SGP (2 zetels): Bijbelse eisen in ruil voor steun
De SGP heeft Rutte al eerder uit de brand geholpen met steun in de senaat. Voor het steunen van dit kabinet eist Kees van der Staaij dat de euthanasiewet niet verruimd wordt en dat er geen vaccinatiedwang komt.
De orthodox-christelijke partij kwam eerder dit jaar onder vuur te liggen vanwege het steunen van de Nashvilleverklaring, het omstreden antihomomanifest.
Na de ophef - bij Rutte liepen de rillingen over de rug tijdens het lezen van de tekst - zal er waarschijnlijk gewoon weer zaken worden gedaan met de SGP'ers.
DENK (geen, dingt voor het eerst mee naar zetel): 'Gevestigde orde' in senaat aanpakken
Voor DENK zou een plek in de senaat een nieuwe mijlpaal zijn, nadat de partij eerder met drie zetels in de Tweede Kamer kwam en voor het eerst raadszetels in dertien gemeenten wist te winnen. Senaatslijsttrekker Selcuk Öztürk zegt "de gevestigde orde" in de senaat te willen aanpakken.
FVD (geen, dingt voor het eerst mee naar zetel): Stevige eisen voor samenwerking
Forum voor Democratie doet voor het eerst mee met de senaatsverkiezingen, maar volgens de Peilingwijzer kan FVD in één klap rekenen op acht (!) zetels.
De jonge partij kan zo ineens een machtspositie krijgen. "Als de coalitiepartijen ons nodig hebben, dan zitten we opeens heel anders in de wedstrijd", zei Baudet.
Maar het eisenpakket van de partij in ruil voor steun is op zijn zachtst gezegd stevig. Het kabinet moet breken met bestaand beleid op het gebied van migratie (grenzen moeten sluiten) en klimaat (stoppen met het klimaatakkoord). Bovendien moet het referendum weer worden ingevoerd.
Daarbovenop wil de partij dat de verantwoordelijke bewindslieden op deze dossiers vertrekken. Dat betekent dus ontslag voor Mark Harbers (staatssecretaris van Justitie en Veiligheid), Eric Wiebes (minister Economische Zaken en Klimaat) en Kajsa Ollongren (minister van Binnenlandse Zaken).
"Dat is onze inzet. Anders valt er met ons geen zaken te doen", zei Henk Otten, FVD-lijsttrekker voor de Eerste Kamer, in een interview met NU.nl.