‘De Britten snappen na 40 jaar gewoon nog steeds niet hoe de EU werkt’

"De belangrijkste oorzaak van de huidige politieke crisis? Dat de Britse politiek nog altijd geen idee heeft welke kant het op wil met brexit. Er is in de afgelopen 2,5 jaar nooit consensus bereikt over de lange termijn." Ivan Rogers, de voormalig Britse Permanent Vertegenwoordiger in de EU zat tot twee jaar geleden heel dicht op het vuur. Nu becommentarieert hij vanaf de zijlijn de gebeurtenissen. "Wat me echt verbaast is hoe groot de chaos is."

Eerst onder de vorige premier Cameron en later onder premier May fungeerde hij als de belangrijkste brug tussen Brussel en Londen. Maar nadat hij merkte dat de Britse regering zich steeds meer in een onmogelijke onderhandelingspositie manoeuvreerde en er daarnaast niets met zijn adviezen werd gedaan, stapte hij op. "Ik zei dat brexit zeker tien jaar in beslag zou nemen. Niemand wilde me geloven."

Rogers hield zich de afgelopen twee jaar redelijk afzijdig. Maar de laatste tijd meldt hij zich steeds regelmatiger op de voorgrond, zoals nu in een gesprek op het Londense Institute for Government. "Ik gaf laatst een interview aan Der Spiegel, dat beviel eigenlijk wel."

De kans dat May dinsdag haar deal door het Lagerhuis krijgt acht hij minimaal. "Ze heeft te maken met een compromisloze brexit-vleugel. Die blijft zeggen: we willen maar de helft van het geld betalen aan de EU dan wat nu is afgesproken en we willen af van de backstop, de noodoplossing om de Noord-Ierse grens open te houden. Weet je, als je dat blijft zeggen, zeg ik: Dream on. Gaat nooit gebeuren."
Maar wat dan wel? Als May's deal het niet redt dinsdag, lijkt het voor de hand te liggen dat het parlement zal stemmen voor uitstel. Zal dat een oplossing bieden? Rogers waarschuwt voor wat er dan zou kunnen gebeuren. "De EU ziet niets in een uitstel van een paar maanden waarin de Britse politieke klasse nog meer tijd gaat verdoen met zichzelf. Logischer zou een uitstel zijn van zeker 9 tot 12 maanden."

Doos van Pandora

Langer uitstel houdt de Britten ook langer in de EU. En dat betekent dat er na de Europese verkiezingen van 23 mei Britse Europarlementariërs zullen moeten plaatsnemen in het Europarlement. "Stel dat de Britten geen verkiezingen houden en de huidige Britse Europarlementariërs behouden iets langer hun zetel, dan kan dat tot allerlei rechtszaken leiden. Want is de Europese Commissie die dan wordt aangesteld, wel verkozen door een rechtsgeldig parlement? Dat is een gevaarlijke route om te bewandelen." Een afwijzing dinsdag opent dus de doos van Pandora. God mag weten wat daar allemaal uitkomt, waarschuwt de voormalig topdiplomaat.

En daarnaast blijft tegelijk ook de gevreesde No Deal-brexit een optie, waarbij de Britten zonder een enkele afspraak uit de EU crashen. Is het niet in maart, dan evenwel iets later, afhankelijk van het uitstel. Al kan Rogers zich niet voorstellen dat de chaos die dan ontstaat eindeloos zal aanhouden. "De Britten zullen binnen de kortste keren weer aan de Brusselse onderhandelingstafel zitten als duidelijk is wat de gevolgen zijn. Daarnaast weet de EU dat de Britse regering nooit een serieuze poging heeft ondernomen zich echt goed op dat scenario voor te bereiden."

Wat Rogers nog altijd enorm verbaast is het hardnekkige Britse idee dat bondskanselier Merkel uiteindelijk te hulp zal schieten en op het allerlaatste moment de impasse zal doorbreken. "De Britten denken nog steeds dat ze kunnen onderhandelen via de hoofdsteden. Dat probeerde Cameron ook al, in de aanloop van het referendum. Je krijgt een glimlach, een vriendelijke hand, maar meer niet. Nog steeds denkt May dat je onderhandelt van leider tot leider, Britse stijl. Maar zo werkt het niet." Rogers legt uit hoe de EU wél werkt: onderhandelen gaat via de zogenaamde sherpa's, de belangrijkste adviseurs. De bureaucraten die achter de schermen het vuile werk opknappen. "De Britten snappen na 40 jaar gewoon nog steeds niet hoe de EU werkt.”

Voorbij met de korte lijntjes

Daarnaast merkt hij dat Britse ambtenaren op de ministeries nog altijd niet inzien dat Groot-Brittannië straks een buitenstaander is. En zo ook door de EU zal worden behandeld. "Er heerst het idee dat de ministeries in Londen nog steeds invloed zullen hebben op wat er in Brussel gebeurt straks, als ze geen EU-lid meer zijn. Dat moet echt veranderen. Dat besef moet doordringen op alle ministeries. Het is straks voorbij met de korte lijntjes."

Het probleem is, voorspelt Rogers, dat de Britten tot in lengte van jaren in onderhandelingsmodus zullen moeten blijven met de EU. "Kijk naar Zwitserland of Noorwegen. Die zijn voortdurend aan het onderhandelen. Over luchtvaartregels, over energie en over financiële diensten. Daar blijf je permanent mee bezig, want je hoort niet meer bij de club, maar het blijft wel onze belangrijkste handelspartner."
Een afwijzing morgen in het parlement legt hoe dan ook de basis voor een zeer chaotische periode, vreest hij. Waarin de Britten met modder zullen gooien naar Brussel om daar de schuld neer te leggen. En andersom. "Het wordt pijnlijk."

Lees ook: 

‘De gezichtsbepalende politici in de brexit-vleugel doen ongelooflijk neerbuigend over de grenskwestie’ 

De brexit rakelt een oud trauma op: de deling van Ierland. Historicus Diarmaid Ferriter ergert zich aan de arrogantie in Londen. 

May heeft nog één dag voor succes in Brussel, anders dreigt opnieuw een nederlaag

Premier May heeft nog 24 uur om iets voor elkaar te krijgen in Brussel, anders is het zo goed als uitgesloten dat haar deal dinsdag een meerderheid haalt in het parlement.

Lees alles over de brexit op trouw.nl/brexit

Podcast

In deze dubbele aflevering van de Achter de Schermen-podcast van Trouw, bespreken EU-correspondent Christoph Schmidt, buitenlandredacteur Romana Abels en onze man in Londen Tim de Wit de naderende brexit.