Dit is een artikel uit het NRC-archief De artikelen in het archief zijn met behulp van geautomatiseerde technieken voorzien van metadata die de inhoud beschrijven. De resultaten van deze technieken zijn niet altijd correct, we werken aan verbetering. Meer informatie.
Bekijk hele krant

NRC Handelsblad

Politiek landelijk

Reportage

Provinciale Statenverkiezingen zijn een referendum over kabinet-Rutte III

Verkiezingscampagne Nu de coalitie de meerderheid in de Eerste Kamer dreigt te verliezen, ruikt de oppositie een kans. Dat bleek dit weekend tijdens de verkiezingscampagne.

PVV-leider Geert Wilders voerde afgelopen weekend campagne in Heerlen en Helmond.
PVV-leider Geert Wilders voerde afgelopen weekend campagne in Heerlen en Helmond. Foto Niels Wenstedt / EPA

Zwarte Piet, het immigratiebeleid en de verwaarlozing van de publieke sector. Drie van de vier thema’s waarover de fractieleiders vorige week bij het eerste verkiezingsdebat op tv met elkaar moesten debatteren, hadden weinig met de Provinciale Statenverkiezingen te maken. „Dit slaat nergens op”, zei PvdA-leider Lodewijk Asscher geërgerd. „Op 20 maart gaat het over de Provinciale Staten en de Eerste Kamer.”

Maar waar hebben de partijen het zélf over als ze mogen kiezen, tijdens hun verkiezingscampagne? Oók niet over de taken die de provincies uitvoeren, zo bleek het afgelopen weekeinde. Maar wel, inderdaad, over de machtsverhoudingen in de Eerste Kamer.

Vier jaar geleden waren het regeringspartijen VVD en PvdA die de Statenverkiezingen presenteerden als een directe senaatsverkiezing en zo het verlies hoopten te beperken. Dit jaar is het juist de oppositie die 20 maart uitlegt als lakmoesproef voor de coalitie.

Tijdens een radiodebat onder de lijsttrekkers voor de Eerste Kamer afgelopen vrijdag, en op campagne in het weekeinde, dichtten veel oppositiepartijen zichzelf een doorslaggevende rol toe in de nieuwe Eerste Kamer, waarin de coalitie vrijwel zeker haar meerderheid kwijtraakt. Hun wensen legden ze alvast op tafel. Klimaat is op die lijstjes een terugkerend thema. GroenLinks, dat de verkiezingen omdoopte tot ‘klimaatverkiezingen’, wil extra klimaatmaatregelen. Forum voor Democratie wil juist dat de Klimaatwet (die nog langs de Eerste Kamer moet) wordt teruggedraaid – net als het Marrakeshpact en de intrekking van de referendumwet.

Abortuswetgeving

Maar ook kleinere partijen ruiken hun kans om in ruil voor steun hun wensen gehonoreerd te krijgen. De SGP, een trouwe gedoogpartner, wil bijvoorbeeld in gesprek over abortuswetgeving. 50Plus wil praten over hogere pensioenen en afschaffing van het leenstelsel voor studenten.

De PVV lijkt vooralsnog niet genegen tot steun aan het kabinet. Met de verkiezingsslogan ‘Stem Ze Weg’ bezocht Geert Wilders zaterdag Heerlen en Helmond, twee gemeenten waar veel PVV-stemmers wonen en Wilders regelmatig komt. Zijn aanhang toonde begrip voor die boodschap. „Als Geert groot genoeg is, kan niemand om hem heen”, verklaarde Jake Owen Raats, kandidaat-Statenlid voor de PVV, een Make America Great Again-petje op zijn hoofd. Tot gesprekken met twijfelende kiezers kwam het op Wilders’ tournee niet.

Ook nieuwkomers Denk en Forum voor Democratie voeren niet op de traditionele manier campagne. Ze mijden nagenoeg alle verkiezingsdebatten in de provincie. Liever presenteren ze hun provinciale campagne via sociale media en organiseren ze hun eigen publieke optredens, strak geregisseerd door de landelijke partijtop. Denk zoekt de achterban op met flyeracties, Forum organiseert partijavonden die doen denken aan de meet-ups van GroenLinks.

Lees alle verhalen over de Provinciale Statenverkiezingen

Vrijdag vond zo’n Forum-avond plaats in Bergen op Zoom. Aanleiding was de presentatie van twee provinciale lijsttrekkers, maar het publiek kwam vooral voor partijleider Thierry Baudet. Die pleitte voor een „culturele transformatie”. „Alle culturele en maatschappelijke instituties in Nederland zijn in zeer hoge mate geïnfiltreerd door linkse activisten”, zei hij. „Wij moeten, heel langzaam, achter al die bureautjes onze mensen zien te krijgen.”

Ook anders dan vier jaar geleden is de opstelling van de coalitie: waar VVD en PvdA toen samen optrokken, geven de leiders van nu liever hun eigen partij smoel. Rob Jetten, die zondag zijn eerste congrestoespraak hield als leider van D66, zei afgelopen week het regeerakkoord vaker open te willen breken. Jetten eigende zich de titel ‘klimaatdrammer’ toe, het label dat VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff hem begin dit jaar in De Telegraaf opspelde. Ook pleitte hij deze week voor een miljonairsbelasting. Dat plan was niet nieuw, maar markeerde wel een linksere koers.

CDA-leider Sybrand Buma, wiens partij net als D66 op fors verlies staat, hield in het AD een pleidooi voor een ‘basisbaan’, een soort baangarantie voor bijstandsgerechtigden, die beter zou moeten worden betaald dan een uitkering. D66 reageerde sceptisch, bang dat een salaris onder het minimumloon de norm zou worden. Zo zorgt óók de coalitie ervoor dat de Statenverkiezingen nog altijd niet over provincies gaan.