Voor Britten en Amerikanen blijven Europeanen de meest voor de hand liggende vrienden

In een aflevering van de BBC-comedyserie ‘Yes, Minister’ in 1980 vatte een fictieve hoge ambtenaar het Britse beleid aldus samen: “Het ministerie van buitenlandse zaken is pro-Europa omdat het eigenlijk anti-Europa is. We wilden er zeker van zijn dat de Europese Economische Gemeenschap een mislukking werd. Daarom werden we lid.”

Helemaal uit de lucht gegrepen was de grap niet. De toetreding tot de EEG in 1973 werd behalve door economische motieven ook ingegeven door de wil om invloed te kunnen uitoefenen op het eenwordingsproces. Ook in vroeger eeuwen hadden de Britten het nooit op al te machtige blokken aan de overkant van Het Kanaal gehad. Als Europa verdeeld was, was er weinig militaire macht wat gunstig was voor de Britse veiligheid. Ook later was de steun van Londen voor uitbreiding van de EU met landen in Oost-Europa deels terug te voeren op het vooruitzicht dat al die nieuwkomers natuurlijk voor meer gekissebis in Brussel zouden zorgen.

City on the hill

Dit soort rode draden legt Ivo van de Wijdeven, historicus en analist op het ministerie van algemene zaken, graag bloot in zijn boek ‘De nieuwe rafelrand van Europa’. Drie jaar geleden schreef hij ‘De rafelranden van Europa’, een degelijk en al even verhelderend werk over de onrustige regio’s die ons continent omringden: Rusland, de Balkan, het Midden-Oosten en Noord-Afrika. De actualiteit die zich sindsdien voltrok (Britten kozen voor brexit, Amerikanen voor Trump) dwong hem tot het een vervolg. Want ook naar het westen heeft Europa geen vanzelfsprekende vrienden meer en lijkt de chaos vaak te regeren.

Groot-Brittannië en Verenigde Staten hebben beide een lange geschiedenis als zelfbenoemde verdediger van de vrijheid en andere waarden in de wereld. Ze zien zich als exceptioneel. Amerika wilde al voor onafhankelijkheid van Londen een verbeterde versie zijn van het moederland. Puriteinse kolonisten vertrokken om aan de overzijde van de Atlantische Oceaan een city on the hill, een lichtend voorbeeld voor alle naties, te worden. Eenmaal vrijgevochten, ontwierpen ze hun eigen politieke stelsel, waaraan ze een gevoel van superioriteit ontleenden: dit land was de ultieme vertegenwoordiger van de democratie.

Bij die zelfgenoegzaamheid hoort niet per se een op zichzelf zijn. De Engelsen vochten hun Honderdjarige Oorlog met de Fransen op grondgebied van de vijand uit. Als koloniale macht kwamen ze ten opzichte van de Spanjaarden, Portugezen en zelfs de Nederlanders enigszins traag op gang, maar die achterstand werd later ruimschoots ingehaald. Van de Wijdeven haalt het onderzoek aan van een ijverige historicus die uitzocht dat slechts 22 van de huidige 193 leden van de Verenigde Naties nooit zijn binnengevallen door de Britse krijgsmacht.

Imperium op uitnodiging

Het isolationisme waar de Verenigde Staten voor en na de Eerste Wereldoorlog voor kozen had vooral betrekking op bemoeienis met de Oude Wereld. In Latijns-Amerika en zelfs op de Filippijnen lieten de Amerikanen zich wel degelijk gelden, ook al droegen ze graag het imago van anti-imperialisme uit. De naoorlogse betrokkenheid bij Europa had eveneens iets merkwaardigs: de VS vestigden een imperium op uitnodiging, deels bezegeld in de verdragsteksten van de Navo. Trump houdt, stelt Van de Wijdeven, die uitnodiging scherp tegen het licht. Als Europa veiligheid wil, moet het daar ook een fatsoenlijke prijs voor willen betalen

Van de Wijdeven - meester over de materie - trekt lange, heldere lijnen vanuit de geschiedenis (tot in de Oudheid, zelfs tot achthonderdduizend jaar voor het begin van de christelijke jaartelling) door naar het heden. Het verleden verklaart niet alles, maar toch veel. In het korte bestek van 135 pagina’s weet de schrijver de lezers over veel relevante historische achtergronden bij te praten. Dat maakt dat de recente ommezwaaien van bondgenoten beter zijn te plaatsen en leert om ze ook een beetje te relativeren.

De Britten mogen - nog altijd niet genezen van de fantoompijn van hun verloren gegane wereldrijk - dromen van een trotse Alleingang op het wereldtoneel. Maar door de politieke realiteit van morgen loopt dat onvermijdelijk uit op een teleurstelling. En de grootste handelsbelangen liggen uiteindelijk toch op het Europese continent.

En de Verenigde Staten? Zelfs als de voormalige supermacht op de duur een min of meer gewone natiestaat zou worden, blijven de Europese landen voor de hand liggende vrienden.

Oordeel: meesterlijk uitgelegde materie en dat in kort bestek.

Ivo van de Wijdeven
De nieuwe rafelrand van Europa. De eeuwenlange voorgeschiedenis van de Brexit en Trump
Unieboek/ Het Spectrum; 142 blz. € 15,-

In ons dossier boekrecensies vindt u een overzicht van de besprekingen van pas verschenen fictie, non-fictie, jeugdliteratuur en thrillers.

Lees ook:

‘De gezichtsbepalende politici in de brexit-vleugel doen ongelooflijk neerbuigend over de grenskwestie’

De brexit rakelt een oud trauma op: de deling van Ierland. Historicus Diarmaid Ferriter ergert zich aan de arrogantie in Londen.

‘De Britten hebben lang gewacht op de meest incompetente premier ooit en toen kregen ze er twee achter elkaar’

Alles is misgegaan. Groot-Brittannië verschanst zich achter een muur, soldaten weren ‘Anderen’ uit het land. Zijn dystopie kan zomaar werkelijkheid worden, zegt John Lanchester.