Ruttes ‘groenste kabinet ooit’ heeft het moeilijk met het klimaatbeleid, nu het draagvlak afkalft

Een ambitieus politiek project dat met veel bombarie en fanfare is aangekondigd laat zich niet zo eenvoudig weer kleiner maken zodra de publieke opinie zich ertegen keert. Dat is, kort samengevat, het communicatieprobleem dat het kabinet Rutte-III over zichzelf heeft afgeroepen met zijn ambivalente klimaatbeleid.

De vier-partijencoalitie stond amper op het bordes of D66-leider Pechtold en ChristenUnie-voorman Segers spraken gloedvol over het ‘groenste regeerakkoord ooit’. Dit kabinet zou eindelijk écht werk gaan maken van het Parijs-akkoord. ‘Zowel nationaal als internationaal zet het kabinet in op versnelde actie om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen’, verkondigde minister Eric Wiebes. Premier Rutte sprak op Prinsjesdag nog van ‘een waanzinnige transitie’. ‘Een van de grootste transformaties die Nederland heeft doorgemaakt, misschien wel vergelijkbaar met de wederopbouw na de oorlog.’

Nederland leek er klaar voor. Ruim 80 procent van de Nederlanders maakte zich eind 2017 zorgen over klimaatverandering, bleek destijds uit een peiling van I&O Research. Zo’n 66 procent vond dat het kabinet méér moest doen om die tegen te gaan.

Deze week presenteerde I&O Research een nieuwe peiling. Wat blijkt? Net nu het kabinet knopen moet doorhakken – volgende week komt het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) met de langverwachte doorrekening van het ‘concept-Klimaatakkoord’ – heeft een deel van Nederland de goesting verloren. Nog maar 48 procent van de bevolking is voorstander van een ambitieus klimaatbeleid (= het kabinet moet méér doen).

Wanneer is ‘het groenste kabinet ooit’ deze mensen kwijtgeraakt? Thierry Baudet van Forum voor Democratie gooit alles op de recente onrust rond de energierekening. ‘Een verhoging van gemiddeld 334 euro per jaar hakt erin. Mensen beseffen nu dat ze het klimaatbeleid in de portemonnee gaan voelen.’

‘Een pr-blunder’

GroenLinks spreekt van ‘een pr-blunder’ van het kabinet. De oppositiepartij waarschuwde vorig jaar al dat een verhoging van de energiebelasting funest zou zijn voor het draagvlak voor klimaatmaatregelen, terwijl zo’n verhoging niets doet voor het klimaat. Ook in de coalitie is dat besef inmiddels doorgedrongen. Het was ‘niet zo handig’ de burger met hogere energielasten op te zadelen, vlak voordat er besluiten moeten vallen over een grootscheeps klimaatpakket met nog meer lastenverhogingen.

Toch begonnen de pr-problemen van het kabinet al eerder. In maart 2018 verscheen de volgende kop op de Volkskrant-site: ‘Het doodvonnis van de cv-ketel is geveld: over drie jaar praktisch verboden.’ Dat het slechts om een pleidooi van de installatiebranche en de milieubeweging ging, was een nuance die in het mediatumult verloren ging. De eerste artikelen en ingezonden brieven over hoge verbouwingskosten en slecht functionerende warmtepompen haalden de krantenkolommen.

De klimaattafels onder leiding van Ed Nijpels waren bedoeld om draagvlak te creëren, maar de coalitiepartijen verloren daarmee ook de regie over ‘het narratief’ – een begrip waar het Binnenhof obsessief mee bezig is. De behoefte de beeldvorming te bepalen is onstilbaar, maar hoe meer partijen betrokken zijn bij het vaststellen van beleid, hoe moeilijker dat wordt.

Een nieuwe ‘Fortuyn-revolte’

In de achterban van VVD en CDA groeide de onrust. Sybrand Buma trapte als eerste op de rem. Hij voorspelde een nieuwe ‘Fortuyn-revolte’ als het kabinet zou doorschieten in zijn klimaatijver. ‘Dat praten over duurzaamheid is een groot risico aan het worden.’ Ook de liberalen kregen gaandeweg door dat de automobilist en de huizenbezitter – de Henk en Ingrid van de VVD – niet buiten schot zouden blijven als de Klimaattafels klaar waren. De bravoure van de ‘doeners van de VVD’ ebde weg.

De twee rechtse regeringspartijen gebruiken sindsdien geen grote woorden meer. De VVD- en CDA-bewindslieden blijven – in elk geval in het openbaar - achter de klimaatdoelen staan, maar hun Kamerfracties houden steeds meer slagen om de arm. Nederland moet vooral niet ‘als een malle’ geld gaan uitgeven aan het klimaat, zei VVD-fractievoorzitter Dijkhoff in september. In een geruchtmakend interview keerde hij zich tegen ‘klimaatdrammers’. Dat Rutte de klimaattransitie heeft vergeleken met de wederopbouw is men bij de VVD vergeten.

 ‘Een internationale voorbeeldfunctie’

De groene coalitiepartijen, D66 en ChristenUnie, koesteren juist Het Grote Project van Rutte III. Vooral voor het veelgeplaagde D66 is klimaatbeleid dé reden om de pijn van regeren te dragen. De nieuwe voorman Rob Jetten keerde zich meteen na zijn aantreden tegen Buma en hamert erop dat Nederland ‘een internationale voorbeeldfunctie ambieert’. ‘Ons land is klein, haar daden benne groot’.

Zo trapt de coalitie al maanden beurtelings op de rem en op het gaspedaal. Rutte wil nu ‘meer ontspanning in de discussie’. De gevolgen van de klimaattransitie voor de gewone man moeten vooral niet overdreven worden, vindt inmiddels ook een klimaatvoorvechter als Diederik Samsom. Het hoeft allemaal niet halsoverkop, maak het vooral niet te groot, we hebben nog dertig jaar de tijd. De vraag is alleen of Rob Jetten ook een tandje lager wil schakelen.

Sceptici als Baudet maken dankbaar gebruik van de interne verdeeldheid in de coalitie door te suggereren dat het kabinet geen idee heeft waar het aan is begonnen. Dat wordt door mensen rond de klimaattafels niet eens tegengesproken. Zeker de rechtse partijen en hun achterbannen zijn nog nooit zo intensief bezig geweest met klimaatbeleid. Een ingewijde: ‘Voor hen is dit shocktherapie.’