Direct naar artikelinhoud
NieuwsBankensteun

En wéér geeft de ECB gratis geld aan kwakkelende banken

De Europese Centrale Bank heeft vandaag besloten om de ‘pinautomaat’ voor banken af te stoffen, en de rente langer extreem laag te houden. Ook jaren na de crisis kan een groot deel van de Europese financiële sector niet zonder gratis leningen.

De ECB in FrankfurtBeeld EPA

Miljarden rood staan en in ruil daarvoor miljoenen toe krijgen? Voor huishoudens en bedrijven is het een droom, maar de Europese banken zijn het sinds 2014 gewend. Dankzij een monetair stimuleringsprogramma, luisterend naar de weinig tot de verbeelding sprekende afkorting TLTRO, kunnen zij gratis lenen.

Vandaag heeft de Europese Centrale Bank (ECB) besloten die omstreden pinautomaat voor banken af te stoffen. De komende twee jaar wordt de geldkraan voor de financiële instellingen opnieuw vol opengezet. Het tarief waartegen zij nieuwe miljarden kunnen lenen is slechts iets minder riant dan in het verleden: 0,0 procent, in plaats van de vroegere negatieve rente van -0,4 procent.

Paniekvoetbal

Reden voor dit paniekvoetbal zijn de tegenvallende groei- en inflatiecijfers. De Duitse motor sputtert. Italië is zelfs al in een recessie beland. Frankfurt voelt zich hierdoor gedwongen pas op de plaats te maken met het afbouwen van het goedkope-geldbeleid. Het zou desondanks van gebrek aan ruggegraat getuigen om nu alweer het omstreden, eind december gestaakte opkoopprogramma aan te zwengelen. In dat kader pompte de ECB, door schulden van staten en bedrijven aan te schaffen, 2.568 miljard euro in de economie. 

In plaats hiervan heeft de ECB nu beloofd de extreem lage rente gedurende heel 2019 niet te verhogen. Bovendien grijpt zij terug op een andere, onbekendere variant op de geldpers: Targeted Longer Term Refinancing Operations, oftewel TLTRO. Verschillende bestuurders van de ECB hintten de laatste weken al op een doorstart. ‘We discussiëren erover’, gaf de Fransman Benoît Coeuré toe op bezoek in New York. Het gaat om leningen, in ruil voor geschikt onderpand, met een looptijd van meerdere jaren. Voorwaarde is dat banken extra kredieten verstrekken aan bedrijven en huishoudens. Hypotheken zijn uitgesloten.

De oorspronkelijke TLTRO-leningen van in totaal 723 miljard euro beginnen volgend jaar af te lopen. Deze zomer al mogen banken, als gevolg van boekhoudkundige regels, het geld niet meer meetellen in hun eigen vermogen. Dan zouden ze elders op zoek moeten naar kapitaal. Analisten waarschuwden de afgelopen weken voor een ‘financieringsklif’.

Met name voor zwakke instellingen in landen als Italië (goed voor bijna eenderde van het TLTRO-geld) en Spanje (167 miljard euro) dreigden acute problemen. Opvallend genoeg staan ook de zeer winstgevende Nederlandse banken voor 28 miljard euro in het krijt. Ceo Kees van Dijkhuizen van ABN Amro merkte in het verleden op dat zijn bank wel gek zou zijn om dit ‘gratis geld’ aan zich voorbij te laten gaan. De goedkope financiering leverde de bank vorig jaar een voordeel op van 32 miljoen euro. Volgens een woordvoerder geeft ABN Amro dat door aan de klant. ‘De afgelopen twee jaar zijn er alleen al aan mkb-bedrijven 896 leningen verstrekt met TLTRO-rentekorting.’

Zombiebanken

De centrale bankiers zien dit geldloket als een uiterst efficiënt instrument. Anders dan bij het opkoopprogramma voor staats- en bedrijfsschulden komen deze miljarden vooral ten goede aan de lidstaten die het meest zitten te springen om goedkoop geld. Maar kritiek is er ook. Het valt moeilijk uit te leggen waarom burgers die hun huur of hypotheek niet kunnen betalen uit hun huis worden gezet, terwijl banken gratis mogen lenen. Op die manier houdt de ECB instellingen overeind die eigenlijk niet levensvatbaar zijn: zombiebanken dus.

In een land als Italië behoren die banken bovendien tot de grootste kopers van staatsobligaties, constateert de Tilburgse hoogleraar Harald Benink. ‘Als de ECB opnieuw gratis geld in de economie pompt, valt de druk weg om te moderniseren. Zowel voor de bankensector zelf als voor de Italiaanse overheid die te weinig belasting int en de arbeidsmarkt ongemoeid laat. Zo gaan we maar door in Europa. Net zolang tot er een echte vertrouwenscrisis ontstaat en de Italiaanse staatsschuld onderuitgaat.’ Benink ziet meer heil in een nieuwe aanpak van de wortel én de stok. ‘Daarin kan de ECB best nieuwe leningen verstrekken, maar dan wel onder voorwaarde dat er hervormd wordt.’

Ook andere eisen zijn denkbaar voor banken die gebruikmaken van TLTRO, van verplichte groene investeringen tot een gematigd beloningsbeleid. Onder centrale bankiers geldt dat echter al snel als ‘politiek’. Of ook de Nederlandse banken gebruik zullen maken van zo'n nieuw aanbod, wilden zij aan de vooravond van de cruciale ECB-vergadering nog niet kwijt. Rabobank, dat eerder 5 miljard euro TLTRO-geld leende, zei niet vooruit te willen lopen op zulke maatregelen. Dat zal afhangen van de voorwaarden, lieten zowel ABN Amro als ING weten.

Zombiebanken