De slapjanus maakt de pestkop

De getuigenis voor een comité van Congresleden in Washington van Michael D. Cohen, de voormalige advocaat en klusjesman („fixer”) van Donald Trump was een boeiend schouwspel. Cohen was door Trump ingehuurd om zich te gedragen als een gangster, en hij heeft zich perfect van zijn taak gekweten. Zo was de Amerikaanse nieuwssite The Daily Beast in 2015 van plan een artikel te plaatsen over de beschuldiging van Trumps eerste vrouw dat hij haar zou hebben verkracht. Cohen bedreigde de journalist Tim Mak met de volgende woorden: „Ik waarschuw je. Wees verdomd voorzichtig. Want ik zal je iets vreselijks aandoen. Heb je dat goed begrepen?”

Tim Mak van The Daily Beast was niet de enige die door Cohen bedreigd werd. De advocaat had als opdracht om iedereen die zijn baas in de weg liep, te bedreigen. Hij heeft bovendien gelogen tegen het Congres, zwijggeld betaald aan prostituees die affaires met Trump hadden, en zo nog veel meer. Maar Cohen, die voor drie jaar de gevangenis in gaat, werd wat maffiosi (en inmiddels ook de president van de Amerika) een ‘rat’ noemen. Hij klonk in zijn getuigenis tegen zijn voormalige baas niet meer als een schurk. Een heel ander type deed zich voor, een type dat iedereen die ooit op een schoolplein is geweest zal herkennen: de slapjas die zich verschuilt achter de pestkop. Hij doet alles wat de bullebak van hem wil, en wordt ook zelf constant vernederd. Dat is Cohen ten voeten uit, met zijn weke mondje en geslagen hondenogen.

Lees ook: Cohen treft Trump, maar niet fataal

In de tijd dat Cohen nog bereid was een kogel voor zijn baas op te vangen, zoals de advocaat het zelf uitdrukte, moest hij de ceremoniële bar mitswa van zijn zoon uitstellen omdat Trump niet op tijd kwam. Toen Trump ten slotte toch op kwam dagen, krenkte hij zijn ‘klusjesman’ Cohen tegenover diens vrienden en familie door op te merken dat hij alleen was gekomen omdat Cohen hem daarom had gesmeekt.

De narcist en de dweper

Dit zegt alles over de relatie tussen een narcist en een dweper, een sadist en een masochist. Ze kunnen niet zonder elkaar. De narcist eist te worden aanbeden, maar de drang van de aanbidder om te dwepen is net zo sterk. Je hoeft maar naar sociale media als Facebook te kijken om het fenomeen te zien. De narcisten vragen om commentaar op flatteuze foto’s (meestal jaren geleden genomen), of lovende recensies (vaak begeleid met valse bescheidenheid: ‘Dit is echt te veel eer…’), en de vleiende reacties over de schoonheid of de voortreffelijkheid van de narcist volgen meteen.

De zucht om anderen naar de mond te praten is even opvallend als het genot van de zelfliefde. Dit heeft iets primitiefs: de zwakke zoekt bescherming bij de sterke door onderdanigheid, en de sterke put zijn macht uit de onderwerping van anderen. Dit leidt niet altíjd tot misbruik, maar vaak wel. De mens heeft vanouds op verschillende manieren geprobeerd om dergelijke verlangens in onschadelijke banen te leiden. Religie biedt abstracte objecten voor aanbidding en onderwerping. Vandaar dat menselijke afbeeldingen in verschillende godsdiensten verboden zijn. In seculiere tijden heeft de verering van spirituele idolen steeds meer plaats gemaakt voor adoratie van popsterren of sporthelden. John Lennon stootte vrome Amerikanen ooit voor het hoofd door op te merken dat de Beatles populairder waren dan Jezus. Waarschijnlijk had Lennon gelijk.

Nu is de verering van popsterren betrekkelijk onschuldig, maar we moeten oppassen wanneer narcisten politieke macht grijpen. In de politiek leidt de combinatie van charisma en aanbidding tot massahysterie. Critici en dwarsliggers moeten rücksichtslos worden geëlimineerd zodat er geen controle meer op de macht van de leider is. Voor een groot aantal Duitsers, Chinezen en Russen in de 20ste eeuw golden hun leiders als goden. We vergeten vaak dat deze vorm van hysterie niet altijd ontstaat uit dwang. Veel mensen geven zich vrijwillig over aan totalitaire machten. Want hoe paradoxaal het ook mag klinken, veel zwakke mensen putten kracht uit hun massale overgave.

Psychologie van macht en onderwerping

Trump is geen dictator. Maar hij zou het wel graag willen zijn. Zijn onderdanige vleierij van autoritaire leiders als Kim Jong-un en Vladimir Poetin wijst hier op. Mensen die niet in de ban zijn van Trump, zijn verbluft door zijn populariteit bij een groot aantal Amerikanen. Hoe is het mogelijk dat mensen in betovering raken van deze ordinaire, leugenachtige, zelfverheerlijkende blaaskaak? Het is toch allemaal maar show? Natuurlijk zijn de Trumpmanifestaties show. Dat geldt ook voor veel godsdienstige ceremonies, en helemaal voor de spektakels onder totalitaire regimes. Trump heeft misschien nooit een boek uitgelezen en blinkt uit in onwetendheid, maar hij heeft wel een fijn instinct voor de psychologie van macht en onderwerping. Hij weet precies hoe hij een gevoel van machteloosheid en verongelijktheid kan koppelen aan zijn woedende charisma. Door de uitstraling van zijn narcisme houden zijn aanhangers iets meer van zichzelf en haten zij hun vijanden nog heftiger. Trumps massaspektakels in de Amerikaanse provincie weerspiegelen zijn verhouding met zijn voormalige klusjesman op grote schaal.

Een van de meest merkwaardige uitlatingen van Cohen tijdens zijn getuigenis in Washington was dat hij weliswaar had gelogen, maar geen leugenaar was. Misschien meende Cohen dit oprecht. Wat hij wellicht bedoelde te zeggen, was dat hij zichzelf niet meer was toen hij loog voor zijn baas. Hij was als het ware door Trump bedwelmd, als onder hypnose. Iets dergelijks zeggen ook mensen die zich ooit schor schreeuwden voor dictators, maar zodra de tijden veranderen en de grote leiders het loodje hebben gelegd, eigenlijk niet meer weten waarom.

Het is moeilijk zeker te weten of alles wat Cohen nu zegt, waar is. Zijn relaas komt wel overeen met dat wat onder meer Michael Wolff en Bob Woodward, die ook in de nabijheid van Trump verkeerden, constateerden. Cohen deed in ieder geval één uitspraak waar we allemaal een les uit zouden moeten trekken: „Ik kan alleen maar waarschuwen. Anderen die mijn voorbeeld volgen en Trump even verblind blijven aanhangen als ik ooit deed, die zullen uiteindelijk dezelfde consequenties ondergaan als ik nu.”