Guy Verhofstadt, de Europeaan: ‘Dit is de laatste kans om de nachtmerrie van het populisme af te wenden’

Guy Verhofstadt oordeelt hard over de Britse politiek. Als Europese federalist is hij voor de brexiteers de antichrist, andersom moet hij niks van hen hebben. Maar volgens de Belgische oud-premier en leider van ALDE, de liberale fractie in het Europees Parlement, hebben de Britten een veel groter en fundamenteler probleem dan de brexiteers. Het algemeen ­belang doet er nauwelijks toe.

‘Het grootste obstakel voor een Brexitakkoord is het Britse politieke systeem. Daarin staat niet het nationaal belang voorop maar de strijd tussen oppositie en meerderheid, tussen Labour en Conservatieven. De Brexit wordt gebruikt om elkaar te beschieten. Zo kom je er moeilijk uit.’

Desondanks denkt Verhofstadt – ‘ik ben van nature een optimist’ – dat er op de valreep een Brexitdeal komt. Zo gaat het altijd in Europa, zegt de liberaal. ‘Bij het verdrag van Nice (2001) onderhandelden we vier dagen en vier nachten tot vier uur in de ochtend voor we een overeenkomst hadden.’

De Belg, Brexitcoördinator van het Europees Parlement, is mordicus tegen een uitstel van de Brexit met een paar jaar. ‘Dat zou het slechtst denkbare zijn, zeker voor de EU.’ Dan blijft de Unie ‘mentaal’ vastzitten in deze discussie en pakt zij de eigen problemen niet aan, zoals de migratie en de eurozone-hervorming. ‘Dat moeten we absoluut vermijden.’

Verhofstadt spreekt met een groepje journalisten een kleine drie maanden voor de Europese verkiezingen. Het is een dag voordat Emmanuel Macron oproept tot een wedergeboorte van Europa. Want: nooit was het zo in gevaar, aldus de Franse president. Grote woorden. Verhofstadt, die straks in het Europees Parlement een verbond wil van ALDE met Macrons beweging En Marche, sluit zich er als eerste bij aan en doet er in het gesprek nog een schepje bovenop, geheel zijn flamboyante en gedreven zelf.

Hoe kunnen de liberale krachten zich verweren tegen de populisten?

‘We moeten ze bestrijden en kunnen ze verslaan. Dat hebben we gezien in ­Nederland en bij de Oostenrijkse presidentsverkiezingen. De afgelopen veertig jaar hadden de christen-­democraten en sociaal-democraten de meerderheid. Voor het eerst zal dat nu niet het geval zijn. Er moet een nieuwe groep in het midden van het politieke landschap ­komen, die hervormingsgezinde en pro-Europese centrumpolitici verenigt en de klassieke ideologische scheidslijnen overstijgt. Zij moet een alternatief bieden voor populisten en nationalisten, maar ook een alternatief zijn voor de status quo. De huidige EU is te ­technocratisch en bureaucratisch en mist ­visie en passie. Door die muur willen wij heen breken. De groep zal niet ALDE heten, maar een nieuwe naam krijgen.’

Is het voor u een nachtmerrie als de populisten het Europees ­Parlement overnemen?

‘Zelfs erger dan een nachtmerrie. ­Macron komt nu met een visie voor een ander Europa. De eerste generatie Europeanen, de Monnets, de Schumans, de Adenauers, richtte een ­douane-unie op. De tweede generatie, van Kohl, Mitterrand en Delors, lanceerde de interne markt en de euro. Nu moet de derde generatie vorm geven aan een Europa dat zich staande kan houden in een wereld van grote rijken, dat tegenspel biedt aan de Chinezen, Amerikanen, Indiërs en Russen, dat zijn eigen leger en internetkampioenen heeft en niet een speler wil zijn uit de tweede divisie. Hopelijk wordt Macron de leider van de derde generatie.’

Of de Italiaanse vicepremier en populist Matteo Salvini.

‘Dat is het tegenovergestelde. Hij is eropuit Europa te vernietigen. De derde generatie moet opbouwen. De vraag is nu: staat zij op in deze verkiezingen, komt die nieuwe groep in het midden er, kan zij helpen een nieuwe meerderheid te vormen? We hebben vijf jaar. Dit is de laatste kans.

‘Ook ik zie wat er niet werkt als ik de EU analyseer. Ik ben euro-sceptischer dan alle eurosceptici tezamen, ben de eerste euroscepticus van het leger ­eurosceptici dat door Europa marcheert. Maar de oplossing is niet om terug te gaan naar het verleden, om de EU te ontbinden. Wat niet werkt, moet je repareren. Het is onze plicht de EU te hervormen. Niets is er voor de eeuwigheid, niets. Niet alle politieke instellingen zijn eeuwig. Hervormen is onze plicht. Anders nemen de populisten en nationalisten het in 2024 over en wordt de nachtmerrie werkelijkheid.’

U wilt de populisten bestrijden en verslaan. Probeert u ze ook te begrijpen?

‘Alleen de mensen die op ze stemmen. Niet de populisten zelf. Zij zijn mijn vijanden. Mensen uit de middenklasse die slachtoffer zijn van de globalisering en angst voelen voor de migranten in hun buurt – daar moeten we wat aan doen. De populisten gooien alleen olie op het vuur, willen dat de angst zich verspreidt en dat er meer migranten komen. Dan krijgt hij, Salvini, meer stemmen.’

Hij probeert migranten tegen te houden, sluit havens.

‘Mwah, hoe meer er komen, hoe meer havens hij kan sluiten, hoe beter het is voor hem. Hij wil geen oplossing.’

Hoe verklaart u de opmars van de populisten en nationalisten?

‘Ze gebruiken en misbruiken de sociale media. Voorts is er het gebrek aan moed bij deze generatie Europese leiders. Het Europees Parlement lanceerde een strafprocedure tegen de Hongaarse premier Viktor Orbán ­wegens ondermijning van de democratie. Die kwestie ligt nu bij de lidstaten. We wachten nog steeds, er gebeurt niks. Europa is grondlegger en bron van de liberale democratie. Blijft dit zo? Hoewel de liberale democratie ervoor zorgt dat mensen kunnen stemmen en hun mening kunnen ­uiten, is er het mallotige idee dat zij van de elite is en dat autocraten als Poetin, Erdogan, Orbán en Kaczynski (in Polen, red.) het volk verdedigen.

Wat te doen met Orbán?

‘De beste manier om Orbán aan te ­pakken is om de werkelijkheid te laten zien. Meer dan 210 duizend Hongaren hebben het land verlaten sinds hij aan de macht is. Hij heeft het altijd over immigratie, maar zijn probleem is emigratie.’