De ongemakkelijke ‘feitentwist’ van Thierry Baudet

„Ik vind het kwalijk hoor, dat u altijd cijfers uit hun verband trekt en de context weglaat”, hield VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff Thierry Baudet voor in een recent debat over het Klimaatakkoord. „U heeft een wetenschappelijke achtergrond; u zou beter moeten weten.”

In en buiten de Tweede Kamer trekt Thierry Baudet als partijleider van Forum voor Democratie (FvD) de aandacht door zich af te zetten tegen zaken die op het Binnenhof als onomstotelijke waarheden gelden, en te zwaaien met eigen cijfers.

De maatregelen van het Klimaatakkoord, die volgens Baudet „1.000 miljard euro” zouden kosten, het verwijt aan het kabinet dat „immigratierecords” worden gevestigd met 400.000 niet-westerse nieuwkomers: harde cijfers, gepresenteerd als feiten, die de indruk wekken dat de voorgenomen klimaatmaatregelen „onbetaalbaar” zijn en het Nederlandse immigratiebeleid „ongecontroleerd” is.

Meer dan andere politici zet Baudet – een gepromoveerd jurist, die ooit academische ambities koesterde – zijn politieke tegenstanders weg als feitenvrij en niet voor rede vatbaar. Maar juist zijn eigen voorstelling van zaken wordt door anderen – politici, wetenschappers, journalisten – sterk in twijfel getrokken. En, zo leert een rondgang, ook bij een aantal mensen met wie Baudet in de begindagen van zijn politieke beweging optrok, valt zijn omgang met feiten niet in goede aarde. Hun verwijt: Baudet zaait moedwillig twijfel en schermt zelf met onjuiste feiten.

Heilige graal

„Onvergeeflijk”, noemde Baudet de misrekening over de hogere energienota door staatssecretaris Mona Keijzer (Economische Zaken en Klimaat, CDA) afgelopen week. „Als je je op dit niveau honderden euro’s kan vergissen per gezin, dan ben je echt niet geschikt voor je functie.”

Een voorvechter van de feiten: zo presenteert de leider van Forum zich graag. „De waarheid”, zei hij vorig jaar in een debat met minister Ollongren (Binnenlandse Zaken, D66), is „de heilige graal, die we nooit helemaal te pakken zullen krijgen, maar waar we toch altijd naar op zoek zullen zijn”.

Dat die zoektocht niet geheel probleemloos verloopt, bewijst het klimaatdebat. Sinds een aantal maanden hamert FvD erop dat alle klimaatmaatregelen samen opgeteld Nederland 1.000 miljard euro gaan kosten, een claim die Baudet naar eigen zeggen baseert op cijfers van het Economisch Instituut voor de Bouw.

Vrijwel gelijktijdig prikten de Volkskrant en deze krant door die klimaatrekensom heen, al verschilden de calculaties ook. „Niet accuraat”, analyseerde NRC, die Baudets stelling beoordeelde als „onwaar”. De Volkskrant noemde de som „zwak onderbouwd”. Het lijkt wel, schreef de krant, alsof Baudet „een rond bedrag heeft gekozen, en daar naartoe rekent”.

Subtieler is de feitentwist in een ander dossier: immigratie. In 2017 zou het kabinet volgens Baudet 235.000 immigranten hebben toegelaten – „een absoluut record”. Over de afgelopen acht jaar, „onder Rutte”, benadrukte Baudet, zou het gaan om „400.000 niet-westerse immigranten”.

Op zichzelf klopt het dat de immigratie op recordhoogte staat. Volgens het CBS nam het aantal nieuwe immigranten in Nederland toe: van 163.000 in 2011 tot 235.000 in 2017. De angel zit in de conclusie die Baudet aan deze cijfers verbindt. „Nederland bestaat over vijftig jaar niet meer”, zei hij bijvoorbeeld in het AD. „Dan is het een soort Egypte.”

Maar een groot deel van de genoemde aantallen bestaat uit kennismigranten uit landen als China en India, studenten en bouwvakkers uit Oost-Europa. Die scheert hij over één kam met asielzoekers uit moslimlanden, zegt GroenLinks-Kamerlid Bram van Ojik, erop wijzend dat het aantal asielzoekers in 2017 daalde. VVD’er Dijkhoff maakte in debat met Baudet hetzelfde punt: „Dan telt u álle kenniswerkers uit Azië erbij op en wekt u de indruk dat dat vluchtelingen zijn.”

Bovendien zijn veel nieuwkomers sindsdien weer vertrokken. Dat de emigratie uit Nederland de laatste jaren hard toeneemt, komt vrijwel uitsluitend doordat mensen met een migratieachtergrond het land hebben verlaten. Het migratiesaldo ligt daardoor ook aanzienlijk lager: een kleine 81.000 in 2017. Van Ojik: „Dáár hoor je Baudet natuurlijk niet over.”

Wetenschappers en filosofen

De aanpak van Baudet wringt, en dat valt niet alleen factcheckers en Kamerleden op. Frank Ankersmit, emeritus hoogleraar intellectuele geschiedenis, was in 2017 lijstduwer voor FvD bij de Tweede Kamerverkiezingen, maar stapte eind dat jaar uit de partij uit onvrede over de koers. „De agenda van politieke hervorming, waar ik me in kon vinden, raakte op de achtergrond. Het ging inmiddels vooral over het ontkennen van klimaatverandering en een pleidooi om uit de EU te treden. Hopeloze politiek!”

De Groningse historicus kijkt sindsdien met stijgende verbazing naar de bijdragen van Forum voor Democratie in het debat. „Alle politici hebben de neiging om creatief met feiten om te gaan. Dat hoort erbij. Baudet is er wel zeer bedreven in. In het klimaatdebat zoekt hij alleen die cijfers uit die in zijn straatje passen. Die plakt hij bij elkaar en presenteert hij als waarheid.”

„Onwetenschappelijk”, zo karakteriseert Ankersmit het handelen van Baudet. „In de wetenschap weet je als je verkeerde feiten opschrijft of met conclusies rommelt: er komt een moment dat collega’s daar achter komen en dan ben je weg. Je wordt hoe dan ook direct gecorrigeerd.”

Lees ook: Op dit zorgvuldig opgebouwde netwerk steunt Baudet

Toen Baudet Forum in het voorjaar van 2015 als denktank begon, omringde hij zich graag met wetenschappers en intellectuelen uit verschillende disciplines. Filosofen als Ad Verbrugge, economen als Edin Mujagic en Arjo Klamer en juristen als Tom Zwart, Twan Tak en – zijn promotor uit Leiden – Paul Cliteur.

Maar lang niet iedereen maakte de overstap toen Forum eind 2016 werd omgevormd tot politieke partij. Staatsrechtsgeleerde Jos Teunissen bijvoorbeeld: „Dat je de aandacht wil trekken door de cijfers wat aan te dikken, dat snap ik wel. Maar als wetenschapper is het van belang dat je niet een bepaalde politieke kleur aanneemt.” En Klamer bleef liever de huiseconoom van de SP dan zich aan te sluiten bij een nieuwe rechts-conservatieve partij.

„Dit is niet iets dat me verbaast”, zegt Ad Verbrugge over de stelligheid waarmee Baudet zich politiek profileert. De filosoof was slechts korte tijd aan Forum verbonden, maar kent Baudet sinds diens studententijd goed. „Die bravoure, daarin ligt een zeker risico besloten. Dat maakt dat hij soms over de schreef gaat. Hij wil informeren, maar ook opschudden.”

Nederlandse tradities

De soms soepele omgang met de feiten valt des te meer op doordat Forum zelf de betrouwbaarheid van opponenten betwist. Volgens Baudet wordt het EU-debat gevoerd door „feitenvrije eurofielen” en is de EU „een religie” waarvan de aanhangers niet voor rede vatbaar zijn. Klimaatwetenschap omschreef hij als „mystiek”, klimaatactivist Al Gore als „een godsdienstwaanzinnige”.

Lees ook: het interview met Thierry Baudet waarin hij zijn politieke drijfveren uitlegt.

De kritiek van Forum op de – onafhankelijke – planbureaus van de overheid is evenmin nieuw. Al in 2017 noemde Baudet het Centraal Planbureau (CPB) „de grootste verspreider van nepnieuws”. Heel bewust liet Forum voor Democratie het verkiezingsprogramma van 2017 niet doorrekenen door het CPB. Gevraagd naar de betaalbaarheid van alle plannen – portee: lagere belastingen, hogere uitgaven – antwoordden de opstellers van dat programma twee jaar geleden dat de CPB-modellen „achterhaald” zijn „en de praktische relevantie gering”.

Zoals kandidaat-Eerste Kamerlid voor FvD Paul Frentrop het twee jaar geleden als interim-partijvoorzitter op een partijcongres zei: „Forum voor Democratie hecht aan Nederlandse cultuur en tradities, maar voor het Centraal Planbureau maken we een uitzondering.”

Jack de Vries, voormalig campagnestrateeg en spindoctor van het CDA onder premier Balkenende, begrijpt die houding wel. Het zaaien van twijfel over instituties als de planbureaus kan effectief uitpakken bij een deel van het electoraat dat de gevestigde politiek wantrouwt, meent hij. Daar is geen factcheck tegen bestand. „Zij redeneren: onze kiezers lezen dat soort media toch niet, dus die factchecks bereiken hen niet.”

Forum voor Democratie staat op grote winst in de peilingen en het ledental groeide in twee jaar tot ruim 31.000. Historicus Ankersmit: „Politiek nepnieuws vindt nu eenmaal resonantie bij een deel van de kiezers. Kijk naar Trump.”

De snelle groei en het contraire geluid van Forum doen Jack de Vries denken aan de opkomst van Pim Fortuyn in 2002. Ook diens electoraat keerde zich af van de gevestigde orde. „De houding was: het zal wel niet allemaal kloppen wat Pim beweert, maar hij zegt wel wat wij denken.”

De Vries denkt dat elke politieke partij op enig moment wél met gefundeerde en toetsbare standpunten moet komen. „Zolang je niet relevant bent voor regeringsmacht kom je ermee weg, maar zodra die in beeld komt, zul je meer duidelijkheid moeten geven over de haalbaarheid van je plannen.”

Hij verwijst naar voormalig SP-leider Emile Roemer, die harder op zijn feitenkennis werd aangevallen toen zijn partij in de peilingen voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2012 even op weg leek de grootste te worden. Ook Ankersmit denkt dat deze werkwijze geen duurzaam politiek model is. „Er komt een moment dat kiezers er doorheen prikken.”

Wittgenstein

Baudets opstelling in het debat – harde feiten roepen zonder van te voren na te gaan of die ook kloppen – strookt overigens met zijn denken, ooit, als wetenschapper. In deze krant legde hij in 2014 uit waarom hij zijn onderzoeksopdracht bij hoogleraar Europese Studies Paul Scheffer in Tilburg voortijdig had neergelegd: „Hij is socioloog, ik ben rechtsfilosoof. Sociologen kijken naar een proces en doen daarbij geen normatieve uitspraken, ze vinden dat feiten en normen uit elkaar getrokken moeten worden. Rechtsfilosofen, de school van mijn leermeester Paul Cliteur, proberen eerst een theoretisch punt te formuleren.”

Baudet vervolgde: „Empirie en theorie zijn twee verschillende dingen, en het eerste is voor mij niet interessant. Wittgenstein [twintigste-eeuwse filosoof, red.] heeft op een gegeven moment ook gezegd: de uitvoering is voor mij niet relevant. Wat ik zeg klopt gewoon, en jullie gaan dat uitwerken.”