Fake news versus Feiten: game on
Nepnieuws en nieuws over nepnieuws domineren de media. Beeld & Geluid wijdt er de tentoonstelling Nieuws of Nonsens aan. Maar wat is fake nieuws en wat zijn de feiten? Lees hier hoe factcheckers, nieuwsmedia en scholen het opnemen tegen trollen, clickbaitfabrieken en vloggende fakers. Hoe ga jij om met fake news?
Nepnieuws en nieuws over nepnieuws domineren de media. Beeld & Geluid wijdt er de tentoonstelling Nieuws of Nonsens aan. Maar wat is fake nieuws en wat zijn de feiten? Lees hier hoe factcheckers, nieuwsmedia en scholen het opnemen tegen trollen, clickbaitfabrieken en vloggende fakers. Hoe ga jij om met fake news?
In januari reikte Donald Trump de fake news awards uit. Gestaafd door een reeks daadwerkelijk foutieve vermeldingen in die krant, won de New York Times. Weliswaar rectificeerde de krant haar fouten en bracht de Times ook feiten aan het licht die Trump vervolgens als fake news betitelde, maar dat liet de president achterwege.
Nepnieuws wordt groot gemaakt door maar één partij. En dat zijn wijzelf.
Nepnieuws wordt groot gemaakt door maar één partij. En dat zijn wijzelf. Media zijn leuk, en sensationele filmpjes, artikelen en tweets zijn nog veel leuker. Vooral als ze onze eigen populariteit op social media verhogen. En dus delen we graag en veel zonder eerst de feiten te checken. Want zeg nu eerlijk: wie heeft er nu nog tijd voor en zin in de waarheid, tenzij die in 280 tekens of bewegend beeld van maximaal 30 seconden te vatten is?
De NOS liet zich voor het karretje spannen door een promotiebedrijf. 'Henk en Ingrid van het gas af' was een promotiestunt. Huub Wijfjes licht het toe tijdens het openingsdebat van Nieuws of Nonsens. NOS / Beeld & Geluid.
Verschillende partijen maken daar handig gebruik van. Trollen, ofwel partijen die bewust nepnieuws verspreiden om mensen te beïnvloeden, zijn professioneel georganiseerd. Berucht zijn de Russische ‘trollenfabrieken’ die actief waren tijdens de Amerikaanse verkiezingen. "Help, de Russen komen" was niet voor niets ook het thema van het (nep)nieuwsdebat dat op 25 januari in Beeld & Geluid werd gehouden. Maar ook andere lobbygroepen maken handig gebruik van nepnieuws. Zo handig, dat zelfs het NOS journaal het soms overneemt. Mediahistoricus Huub Wijfjes liet dat bij de opening van de tentoonstelling Nieuws of Nonsens goed zien aan de hand van het fragment ‘Henk en Ingrid van het gas af’.
Sensationele nepberichten zijn voor een aantal influencers een makkelijke manier om likes en volgers te verzamelen. Een fake bericht over de Kardashians is nu eenmaal makkelijker te verspreiden en te maken dan de zoveelste zelfbedachte stunt. Het verspreiden van nepnieuws voor eigen financieel gewin is echter zo lucratief geworden, dat professionele partijen zich er op hebben gestort. De zogenaamde ‘clickbaits’ zijn er op gericht zoveel mogelijk clicks te genereren, om zo advertentie-inkomsten binnen te halen. 'Like Factories' in China, waar honderden telefoons geprogrammeerd zijn om bepaalde berichten te liken, zorgen voor de eerste boost. Wij, als lezers van de berichten, doen de rest.
De tegenbeweging
Met de invloed is ook de afkeer van nepnieuws groot geworden. Er is een groeiende behoefte aan waarheidsvinding, context en duiding. De talkshows op TV spelen daar een belangrijke rol in, maar ook de professionele nieuwsmedia en bezorgde burgers op social media doen mee. De strijd tegen nepnieuws is op deze manier aangebonden door een gelegenheidscoalitie van media, factcheckers, overheden en scholen.
De traditionele nieuwsmedia bieden tegenwicht aan nepnieuws met bewustwordings-artikelen of met een nepnieuwsquiz waar je je eigen nieuwsradar kunt testen. Nu.nl heeft een er zelf een aparte rubriek voor. DROG leert je op een ludieke manier in een online game hoe je nepnieuws maakt en verspreidt. Het blijft natuurlijk van je eigen politieke voorkeur en filterbubble afhankelijk wie jou er op wijst welk nieuws nep is (Breibart: Trump correct on fake news).
Particuliere initiatieven dragen ook bij aan het ontmaskeren van nepnieuws. Op internet zijn duizenden factcheckers actief die niets anders doen dan het analyseren van video’s en berichten op echtheid. In Nederland zijn speciale sites als kloptdatwel.nl en nieuwscheckers.nl door Leidse studenten en andere factcheckers opgericht. Er is zelfs een internationale organisatie van erkende factcheckers (de IFCN), waar ook Nu.nl en nieuwscheckers.nl lid van zijn. Facebook geeft gebruikers sinds kort de mogelijkheid om artikelen te rapporteren die volgens hen nep zijn en heeft de tijdlijnen aangepast om clickbait in te dammen. De EU heeft een eigen site opgericht waarop nepnieuws gemeld kan worden en ook minister Ollengren zette de bestrijding van nepnieuws onlangs op de politiek agenda.
Leerlingen in Nieuws of Nonsens: #demediamindfuck. Foto: Jorrit Lousberg
Tenslotte wordt er in het onderwijs volop aandacht besteed aan nepnieuws. In het mediawijzernetwerk werken Beeld & Geluid, scholen en andere mediapartners samen om leerlingen en docenten in de klas, online en in ons museum mediawijzer te maken. In artikelen, met lesprogramma’s, tijdens docentendagen en met schoolarrangementen bij Beeld & Geluid leren leerlingen en docenten echt van nep te onderscheiden en verantwoord met media om te gaan.
Zo strijden de verspreiders en bestrijders van nepnieuws verder. Wil jij meer achtergrond en context over nepnieuws? Kom dan naar één van onze activiteiten over dit onderwerp in ons museum en bepaal zelf waar jij staat in de strijd van fake news vs de feiten? Game on!