"Bijna brexit" in (London)derry: "Ja, er komt een Verenigd Ierland, en sneller dan we denken"
Over een maand zouden de Britten uit de Europese Unie moeten stappen zoals gepland. Maar de politieke onzekerheid maakt velen bang voor het doemscenario: een brexit zonder akkoord. Onze ploegen trekken deze week door het Verenigd Koninkrijk van zuidoost naar noordwest om de vinger aan de pols te houden. We eindigen in het noordwesten van Noord-Ierland. Daar zou de brexit wel eens onverwachte gevolgen kunnen hebben.
De “Peace Bridge” in Londonderry is een indrukwekkend bouwwerk. De voetgangersbrug werd in 2011 ontworpen als symbool van de regeneratie van de stad. Ze moest de westelijke oever van de Foyle – waar vooral katholieken wonen – verbinden met de oostelijke kant – waar overwegend protestanten wonen. De brug werd betaald met geld van de Europese Unie, uit een speciaal fonds dat werd opgericht om de vrede in Noord-Ierland te bevorderen.
Derry – zoals de stad in de volksmond heet – heeft een bewogen geschiedenis achter de rug. Hier braken eind jaren zestig de eerste protesten uit, toen de katholieke bevolking op straat kwam om meer burgerrechten te eisen. Daarbij werden in januari 1972 veertien betogers doodgeschoten door Britse militairen. Bloody Sunday werd een begrip en het geweld escaleerde. Inwoners trokken zich terug op hun eigen oever en staken zelden de rivier over.
Iedereen even Iers
Twintig jaar later lijkt alles rustig in Derry. Maar dat is voor een deel schijn, zegt voormalig journalist en auteur Darach MacDonald. “Zie je de vorm van de brug?” vraagt hij me. “Ze kronkelt, ze aarzelt. Zo is ook de vrede in Noord-Ierland. De oorzaak van de Troubles werd nooit weggenomen. En die oorzaak is de scheiding van het eiland in 1922. Het zuiden werd onafhankelijk, het noorden bleef deel van het Verenigd Koninkrijk.”
MacDonalds recentste boek heet “Hard Border”, en gaat over de mogelijke gevolgen van een harde grens op het eiland na de brexit. “De littekens begonnen net een beetje te verbleken”, zegt hij. “Maar de brexit haalt alle oude wonden weer open, en schudt de fragiele vrede helemaal door elkaar. Je kan geen harde grens oprichten waar mensen geen grens zien. De inwoners ten noorden van die grens voelen zich even Iers als de inwoners in het zuiden.”
Als de EU en Ierland vinden dat er grenscontroles nodig zijn, dan moeten ze die grensposten maar zelf oprichten. En betalen.
Bangmakerij van de Europese Unie
Graham Warke is het daar niet helemaal mee eens. Hij zit in het bestuur van Londonderry voor de DUP, de Democratische Unionistische partij, “Unionistisch” omdat ze voor de Unie met Groot-Brittannië is. De DUP speelt een belangrijke rol in de brexitonderhandelingen omdat de minderheidsregering van premier May haar steun nodig heeft in het parlement. De partij heeft het Goedevrijdagakkoord, dat in 1998 een einde maakte aan het geweld, trouwens nooit goedgekeurd.
“Ik kijk uit naar het ogenblik dat we uit de Europese Unie stappen, samen met de rest van het Verenigd Koninkrijk”, zegt hij met veel overtuiging. “Er liggen mooie tijden in het vooruitzicht.” De partij van Warke verzet zich hevig tegen de backstop, de noodoplossing die ervoor moet zorgen dat de grens ook na de brexit open kan blijven. Die zou er immers voor zorgen dat in Noord-Ierland andere regels gelden dan in Groot-Brittannië, en dat is voor de DUP een absoluut taboe.
“Er hoeft trouwens helemaal geen harde grens te komen”, zegt hij, “dat is allemaal bangmakerij van de Ierse Republiek en de Europese Unie. Technologie kan het grensprobleem oplossen.” Graham Warke gaat verder: “Als de EU en Ierland vinden dat er toch grenscontroles nodig zijn, dan moeten ze die grensposten maar zelf oprichten. En betalen.”
Een Verenigd Ierland?
Volgens David Phinnemore, professor Europese studies aan Queens University in Belfast, is de houding van de DUP makkelijk te verklaren. “De afgelopen twee jaar is een referendum over de hereniging van Ierland een “hot topic” geworden. Dan zou het hele Ierse eiland immers in de EU kunnen blijven. En daar is de DUP natuurlijk erg bang voor, en dus verzetten ze zich met hand en tand tegen alles wat tussen Noord-Ierland en de rest van het Verenigd Koninkrijk komt.”
Een hereniging van Ierland is geen utopie: de mogelijkheid om een referendum te organiseren is namelijk opgenomen in het Goedevrijdagakkoord. Als een meerderheid van de Noord-Ieren én de Ieren in de Republiek vóór stemmen, dan is de hereniging een feit. Bovendien speelt de veranderende demografie een rol: op dit ogenblik is een kleine meerderheid van de Noord-Ieren nog protestants, maar die meerderheid neemt elk jaar af. Bij de jongeren onder de 25 is de verhouding al omgekeerd.
Eerder vroeger dan later
Als ik de vraag stel aan DUP-politicus Graham Warke, gaat zijn stem omhoog. “Er komt nooit een verenigd Ierland” zegt hij. “De meerderheid van de bevolking is daartegen, ook de nationalisten (de mensen die zich Iers voelen), iedereen beseft dat we veel beter af zijn in het Verenigd Koninkrijk dan in het door schulden geplaagd Ierland.” En hij herhaalt: “Er komt nooit een verenigd Ierland.”
Professor Phinnemore is daar minder zeker van. “Londen stuurt elk jaar enorme bedragen naar Noord-Ierland”, zegt hij. “En het is helemaal niet zeker dat de Ierse Republiek hetzelfde zal doen. Maar met de brexit is de geest uit de fles. Als er een harde brexit komt, met een harde grens dwars over het eiland, dan zal de roep om hereniging almaar luider gaan klinken."
Auteur Darach MacDonald op de Peace Bridge moet er minder lang over nadenken. “Ik ben er altijd van overtuigd geweest dat ik de hereniging van Ierland nog zou meemaken”, zegt hij. “Het is de natuurlijke uitkomst van wat altijd een onnatuurlijke scheiding is geweest. Ja, er komt een verenigd Ierland. En dat zal sneller gebeuren dan we nu denken.”
