Negentien jaar na de vuurwerkramp vecht de oud-S.E Fireworks-directeur nog altijd voor zijn onschuld

Ik ben onschuldig”, begint Rudi Bakker resoluut. Een stilte volgt. De 56-jarige Enschedeër zit op een van de twee lederen banken in zijn eigen woonkamer. Hij frunnikt een beetje aan zijn koffiekopje. Aan de muur achter hem hangt een kunstwerkje met een hart. Twee bossen tulpen staan in een vaas op tafel.

Hemelsbreed zestienhonderd meter van Bakkers woning stond ooit ‘zijn’ vuurwerkfabriek, S.E. Fireworks. Nu ligt op die plek een zwarte gedenksteen waarin 23 namen staan gegraveerd. Tegenover de steen is tussen het gras en de betonplaten een krater zichtbaar: het bewijs van de immense ontploffing op zaterdag 13 mei 2000, even na half vier ’s middags. De vuurwerkramp in Enschede eiste het leven van 23 mensen, onder wie  vier brandweerlieden. Bijna duizend mensen raken gewond, een wijk wordt weggevaagd. De oorzaak van de brand die tot de gigantische explosie leidde, komt nooit boven water.

De wijk Roombeek wordt herbouwd. De realiteit is hard, het leven in Enschede gaat verder. Behalve voor nabestaanden en betrokkenen die de ramp met zich meedragen. Jaarlijks is er op 13 mei in Enschede een herdenking bij het monument. Bakker is daar nooit bij. “Die dag staan wij natuurlijk ook stil bij wat er gebeurd is, ik kende meerdere mensen die overleden zijn. Het herdenken doen we hier, in besloten kring. De nabestaanden verdienen de ruimte voor hun eigen verdriet. Dus blijven we thuis, waar niemand ons ziet.”

Veel Enschedeërs zien Bakker, samen met Willie Pater eigenaar van S.E. Fireworks, als een van de schuldigen van de ramp. Daarvoor wordt hij in 2003 ook veroordeeld, net als zijn compagnon Pater. De twee krijgen in hoger beroep een jaar gevangenisstraf voor milieuovertredingen, illegale vuurwerkhandel – wat Bakker gedeeltelijk bekend heeft – en schuld aan de ramp. Tot aan de Hoge Raad, de hoogste rechtsprekende instantie in Nederland, vechten ze de straf aan. Zonder succes: de rechters verwerpen de bezwaren. Pater zit zijn straf uit, trekt zich terug en hult zich, op een sporadisch interview na, in stilzwijgen. Stille Willie is zijn bijnaam in Twente.

Bakker daarentegen strijdt inmiddels bijna negentien jaar tegen het onrecht wat hem naar eigen zeggen is aangedaan. Ook nadat hij in 2007 het restant van zijn straf heeft uitgezeten. In datzelfde jaar en in 2012 dient Bakker een herzieningsverzoek in bij de Hoge Raad. Beide keren wordt dit verzoek afgewezen. Nu bereidt hij zijn derde herzieningsverzoek voor. Samen met zijn zoon Raymond werkt hij aan een documentaire en hij is van plan zijn verhaal te vatten in een boek.

Bakker groeide op in Roombeek, zijn ouderlijk huis staat tegenover de fabriek. Zijn tongval is onmiskenbaar Twents. “Op mijn tiende zag ik voor het eerst een vuurwerkshow, prachtig vond ik het.” In 1987 treedt Bakker in dienst bij S.E. Fireworks, in 1998 koopt hij het bedrijf. “Toen was ik elke dag in Roombeek. Het was een fantastisch bedrijf en ik mis het nog altijd. Ik mis iedereen daar. Werk heeft een sociaal karakter; als je niet meer werkt, lig je overal buiten.”

Nu komt Bakker nog af en toe in Roombeek. “Als ik die kant uit moet, rijd ik er doorheen, ik ga die plek niet uit de weg. Maar als ik er ben, vliegt de geschiedenis weer in vogelvlucht aan me voorbij.”

Bakker voelt zich al die jaren niet serieus genomen, en vindt dat ook kwalijk voor de nabestaanden van de ramp. “Vier weken geleden kwam er voor het eerst een raadslid uit Enschede bij me op bezoek. Toen ik zei dat hij de eerste was, keek hij me vol ongeloof aan.”

De Enschedeër doet zijn verhaal afgemeten, denk na over wat hij zegt. Misschien wel omdat alles wat hij deed en zei in het verleden breed werd uitgemeten in de pers. Daar heeft hij begrip voor, maar het ging, zegt hij, niet altijd netjes. 

Bakker is er stellig van overtuigd dat de onderzoeken in de nasleep van de ramp , uitgevoerd door de politie, Rijksrecherche, het Openbaar Ministerie (OM), onderzoeksinstituut TNO, het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) en een onafhankelijke commissie niet kloppen. “Sterker nog, de conclusies waren bewust onjuist om ons de schuld in de schoenen te schuiven”, zegt Bakker. Hij wijst op een vrouwelijke getuige, de schoonzus van Pater, die heeft verklaard dat haar zwager vóór het ongeluk, op de zaterdag van de ramp, met zijn vrouw en een paar medewerkers op het terrein van S.E. Fireworks rondliep. Bakker sluit een bedrijfsongeval om die reden niet uit.

Pater heeft dat altijd ontkend en heeft Bakker sinds die fatale dag alleen nog maar in de rechtszaal gesproken. De verklaring van zijn schoonzus is door het OM terzijde geschoven.

Medestander

Sinds enkele jaren heeft Bakker een medestander van formaat. Ex-klokkenluider Paul van Buitenen – eigenhandig verantwoordelijk voor de val van de voltallige Europese Commissie in 1999 – doet in opdracht van de Stichting Expertgroep Klokkenluiders al ruim vier jaar onderzoek naar de vuurwerkramp. Dat gebeurt op verzoek van oud-rechercheur Jan Paalman. Die zat in het zogeheten Tolteam, het politieteam dat de vuurwerkramp onderzocht. Paalman en een collega hebben altijd volgehouden dat er grote fouten in het onderzoek zijn gemaakt. 

Van Buitenen presenteerde vorig jaar zijn conclusies aan de Tweede Kamer. Die zijn niet mals: de echte oorzaak van de ramp wordt volgens hem bijna negentien jaar onder de pet gehouden. Rechters zouden bewust zijn misleid met als doel de rol van de overheid te verbloemen.

Het Hof oordeelt in het hoger beroep in 2003 dat de ramp het gevolg is van de opslag van te veel en te zwaar vuurwerk. De Hoge Raad bekrachtigt deze uitspraak in 2005. Er is geen sprake van boze opzet, maar Pater en Bakker valt te verwijten dat ze niet stilstonden bij dit gevaar. Hiermee volgen de rechters de visie van het OM en de overheid. Maar Van Buitenen stelt dat bewijs voor de aanwezigheid van te veel en te zwaar vuurwerk ontbreekt.Ook hoeft die aanwezigheid niet de verklaring te zijn voor de kracht van de explosie. Eerdere ontploffingen tonen aan dat licht vuurwerk onder bepaalde omstandigheden ook een harde explosie kan veroorzaken. Dat die explosies niet serieus zijn bestudeerd, vindt Van Buitenen stuitend. Hij beticht TNO zelfs van wetenschapsfraude.

Daarnaast heeft hij kritiek op de brandweer, die volgens hem bewijsbaar verkeerd heeft gehandeld. Die had defensief moeten optreden, in plaats van actief. Dat optreden heeft escalatie in de hand gewerkt, zegt Van Buitenen. De gewone brandweerlieden neemt hij overigens niets kwalijk. “Je kunt een brandweerman niet beschuldigen van het feit dat hij is gaan blussen, maar de leidinggevenden wel.”

De beschuldigde instanties hebben tot nu toe niet officieel gereageerd op de aantijgingen. Bakker: “Iedereen houdt zijn mond dicht. Ze hopen dat het overwaait.”

Maar de kans dat het onderzoek onopgemerkt in een la verdwijnt, werd vorige week een stuk kleiner. Een meerderheid van de Tweede Kamer wil weten of Van Buitenen inderdaad iets op het spoor is. De Kamer wil dat de onafhankelijke Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) het lijvige rapport (1338 pagina’s) van Van Buitenen bestudeert en er advies over uitbrengt. Binnenkort valt de brief met dit verzoek bij de OVV op de mat.

Het lijkt een doorbraak voor de zaak van Bakker. Van Buitenen is zeker van de onschuld van de Enschedeër. “In het begin had ik mijn twijfels bij meneer Bakker, maar inmiddels zijn alle puzzelstukjes voor mij op hun plaats gevallen. Bakker treft geen blaam”, zegt hij aan de telefoon. 

Bakker glimlacht flauwtjes. “Op basis van het verleden en mijn ervaringen met de overheid heb ik geen enkel vertrouwen in een goede uitkomst”, zegt hij. “Maar de feiten die nu door Van Buitenen worden aangereikt, die doen er toe. Het zijn de feiten waar ik nog vertrouwen in heb, waarvan ik denk dat ze uiteindelijk een beslissende rol zullen spelen.”

Bakker woont samen met zijn vrouw Anita en hun zoons, Dennis (30) en Raymond (27). De ramp met zijn vuurwerkfabriek houdt Bakker nog dag en nacht bezig. “Werken kan ik niet meer. Het vreet je op”, zegt hij. Ze leven van een uitkering en kregen hulp van Anita’s moeder, die vier jaar geleden overleed. “Mijn vrouw en ik hebben nog maar één missie: onze twee zoons. Zij konden allebei fatsoenlijk naar school en zijn nu afgestudeerd. Mijn vrouw speelde daarin een grote rol, zij heeft de verantwoordelijkheid voor de kinderen op haar genomen, zodat ik bezig kon blijven met de ramp.”

Aan verhuizen heeft Bakker wel gedacht. “Als je mij vraagt of ik wilde verhuizen zeg ik: ja, direct. Maar aan de andere kant lost verhuizen niets op. Enschede is ook mijn stad, mijn geboorteplaats. Dat gevoel verdwijnt niet als er zoiets ergs is gebeurd.”

Achterdeur

Het kostte jaren voordat Bakker zich weer een beetje thuis voelde in zijn woonplaats. In 2000 zat hij al enkele maanden in detentie. Toen hij weer op vrije voeten kwam, kon hij nergens terecht.

“Dan moet je naar de supermarkt, maar dat kan niet. De dokter, kan niet. Mensen willen je niet helpen. De huisarts liet ons hele gezin in de steek. Ik kon zelfs niet naar de kapper, mijn vrouw moest me maar knippen. Toen ik voor het eerst mijn paspoort moest verlengen, ging de achterdeur van het gemeentehuis ‘s avonds open.”

“Dat is wel weer goed gekomen”, roept Anita Bakker vanuit de keuken. Haar man knikt: “Dat klopt. Inmiddels gaat het beter. Maar als je het letterlijk bekijkt, werd ook ons leven door de vuurwerkramp verwoest.”

Als Bakker vlak na de ramp wordt opgepakt, wordt hij maandenlang van de buitenwereld afgesloten. Alleen met zijn advocaat mag hij contact hebben. Zijn familie spreekt hij tegwnwoordig niet meer, alleen nog een zwager. “Alle contacten zijn weg”, zegt hij. “Iedereen schreeuwt: ‘Hij is de schuldige’. Dan denken mensen: het zal wel. Ik kocht mijn vuurwerk in China. Ja, zeggen mensen: ‘Iedereen weet toch wat er uit China komt, dat is niet veel goeds.’ Ze gaan eraan voorbij dat de hele wereld zaken met China doet, daar zijn gewoon protocollen voor.”

Bijna al zijn vrienden zijn vertrokken. “Wat heet vrienden. Twee of drie mensen spreek ik nog weleens, meer niet.” Bakker lacht als een boer met kiespijn. “Na de ramp heb ik ook mensen leren kennen die me wel geloven. Of dat vrienden zijn? Zo ben ik die band wel gaan beschouwen.”

Op straat wordt Bakker naar eigen zeggen nog steeds nageroepen, uitgescholden. “Een paar weken geleden nog, toen ik mijn stoepje stond te vegen. Mensen slingeren je van alles om je oren.” Een stilte valt. “Maar er zijn ook mensen die spontaan een grote bos bloemen brengen en aan de deur in huilen uitbarsten.” Weer een stilte.

Bakker denkt even na als hem gevraagd wordt hoe het nu met hem gaat. “Ik hoop goed. Ja, ik denk wel dat het goed gaat”, zegt hij voorzichtig. De aarzeling is niet voor niets.  “Als iemand vraagt hoe het gaat, en ik zeg zomaar: ‘goed’, dan kan iemand denken dat ik 13 mei 2000 ben vergeten. Maar dat is onmogelijk. Voor mij, voor alle nabestaanden.”

CV Rudi Bakker 

- 56 jaar, woont in Enschede met zijn vrouw en twee zoons
- Voormalig stratenmaker
- Ging in 1987 in dienst bij S.E. Fireworks
- Nam in 1998 het bedrijf over met Willie Pater
- Werd in 2003 in hoger beroep veroordeeld voor schuld aan de vuurwerkramp. 
- De Hoge Raad bekrachtigt die uitspraak in 2005
- Deed in 2007 en 2012 zonder succes een herzieningsverzoek bij de Hoge Raad. Een derde verzoek is nu in voorbereiding. 

CV Paul van Buitenen

- 61 jaar, woont in Breda met zijn vrouw
- Was ambtenaar bij de Europese Commissie
- Als klokkenluider brengt hij in 1998 documenten over fraude binnen de Europese Commissie aan het licht. Deze stukken leiden tot de val van de voltallige Commissie in 1999.
- Was tussen 2004 en 2009 Europarlementariër 
- Sluit zich in 2010 aan bij de Expertgroep Klokkenluiders die ‘melders van misstanden’ bijstaat.
- Start in 2014 met zijn onderzoek naar de vuurwerkramp. 

Lees ook

Het laatste kunststukje van Ex-klokkenluider Paul van Buitenen

Vier jaar lang deed Van Buitenen onderzoek naar de afhandeling van de vuurwerkramp, vorig jaar kreeg hij de kans om zijn conclusies te delen met leden van de commissie justitie in de Tweede Kamer. Hij is uitgeblust.