‘Er zijn vrijdenkers nodig binnen islam’

Fidan Ekiz komt net uit de redactievergadering van De Nieuwe Maan , de wekelijkse talkshow over de ontwikkelingen rond de multiculturele samenleving. Ekiz presenteert dat programma sinds september – een nieuwe stap in haar loopbaan van schrijvende journalistiek, documentairemaker, columniste en tafeldame bij DWDD.

De Nieuwe Maan is een belangrijk programma, vindt ze, omdat het iedere week opnieuw laat zien hoe genuanceerd onderwerpen liggen die in het gepolariseerde publieke debat worden platgeslagen tot voor-tegen. Neem de uitzending van afgelopen week, zegt ze. Die ging over cultureel of religieus gemengd trouwen, en daarin bleek hoe gecompliceerd dat nog steeds is. „In een reactie kreeg ik het verwijt dat ik bezig was met genocide op de islamitische bevolking, omdat ik gemengd trouwen zou stimuleren, en dus eigenlijk een zionistische agenda had.”

Ekiz publiceert vrijdag een boek: Alles begint en eindigt met familie. Het is in essentie een bundeling van columns en stukken die ze eerder schreef voor AD en Vrij Nederland. Ze schrijft onder meer openhartig en roerend over haar vader, die vorig jaar overleed. Hij gaf haar, als seculiere moslim, de gelegenheid iets van zichzelf te maken zonder haar familie te hoeven opgeven. Veel vriendinnen uit Rozenburg kregen die kans niet; die trouwden jong om het huis uit te komen, of braken met hun familie. In het uitgebreide voorwoord zegt Ekiz: „Ik zie het als mijn plicht om mijn stem te laten horen. Tegen polarisatie, tegen racisme, voor inclusiviteit. Door de jaren heen ontdekte ik dat dat alleen niet genoeg is. We hebben vrijdenkers en een hervormingsbeweging nodig binnen de islam.”

Waarom dit boek?

„Ik heb een boodschap, en alle verhalen in het boek raken daaraan. Mensen die binnen hun eigen gemeenschap vechten voor emancipatie en meer verlichte ideeën, worden gezien als dissidenten. Maajid Nawaz noemde het onlangs de tripple threat: als je kritisch bent over de islam word je daarop aangekeken in je eigen gemeenschap, je speelt (extreem-)rechts in de kaart, en dat wordt je vervolgens weer verweten door ‘regressief links’. Dat is constant bezig minderheden te ‘beschermen’, om te voorkomen dat ‘ze’ beledigd worden. Maar wie zijn ‘ze’? Ik krijg heel veel reacties van meisjes die blij zijn dat ik de verstikkende sociale controle van meisjes in hun gemeenschap aansnijd.

„Dus ik strijd voor rechten van moslima’s en ik word weggezet als islamofoob. Terwijl het gaat om universele waarden; waarom gunnen we die onszelf wel, en minderheden niet?”

Was er bij jou thuis controle?

„Ook natuurlijk, maar mijn ouders zijn seculiere moslims. Ze waren eerste generatie migranten. Ik groeide op in Rozenburg, en ouders van mijn vriendinnen dachten dat daarbuiten het spreekwoordelijke grote woud was, waar de wilde dieren wonen. Ze hadden geen idee wat hun dochters – voor zonen gelden andere regels – zou overkomen als ze hen het bos in lieten gaan. Maar mijn ouders lieten ons wel gaan, en zagen dat ze ons niet kwijtraakten. Als ze dat niet hadden gedaan, was ik misschien ook vroeg getrouwd. In ieder geval had ik dan dit boek niet geschreven, of De Nieuwe Maan gepresenteerd.”

Je woont in Rotterdam nu. Is de positie van minderheden beter dan toen je in Rozenburg woonde?

„Eigenlijk niet. Er broeit veel, dat zag je bij de rellen bij het Turkse consulaat. Ook werden laatst bij een demonstratie islamistische kreten geroepen. Dat hadden we eerder niet. De opkomst van Denk, dat nu ook in de gemeenteraad zit, heeft niet geholpen. Denk gooit olie op het vuur door de scheidslijnen te benadrukken, en minderheden te blijven aanspreken op hun achterstand. Ik zeg niet dat er geen problemen zijn, natuurlijk is er bijvoorbeeld arbeidsdiscriminatie. Maar die los je niet op door verschillen te blijven benoemen. En bovendien, het is een homogeniserende kijk op een groep, de groepsidentiteit gaat boven het individu. Maar dat wil ik niet; ik ben een individu. Ze hebben niet door in wat voor gevangenis ze mensen stoppen.”

Wat stel jij voor daaraan te doen?

„Een hervormingsbeweging voor progressieve, universele waarden. Opkomen voor emancipatie, en daarin solidair zijn met elkaar.

„Niemand lijkt te begrijpen hoe ernstig het echt is. Ankara mengt zich rechtstreeks in wat hier gebeurt, en wij lijken het maar normaal te vinden. Partijen als Denk en Nida zeggen te streven naar emancipatie van minderheden, en gelijke rechten. Maar je zal zien dat als ze zouden meebesturen er ruimte komt voor gescheiden zwemmen, aparte gebedsruimtes op universiteiten en hoofddoekjes in de klas. Hun verhaal is dat het kleine stapjes zijn, en dat vrouwen zo tenminste buiten komen. Maar de volgende stap is echt niet dat ze vervolgens mogen stappen of samenwonen.”

Wie hoop je dat je boek leest?

Mensen uit de gemeenschap zelf. Niet alleen de mensen die het toch al met me eens zijn. Ik geloof echt niet in een roze-wolk-multi-culti-samenleving, maar we moeten wel zorgen dat we elkaar kunnen vinden, dat met elkaar leven, in plaats van volledig langs elkaar heen, zoals ik nu op Zuid zie gebeuren.”