Burger, zeg maar dag tegen die 700 miljoen

Dat in Nederland het staatskapitalisme heerst, wisten kenners al lang. Voor de rest van ons viel het kwartje vorig jaar, toen Mark Rutte het bestond twee miljard euro aan belastinggeld weg te willen geven omdat Unilever-baas Paul Polman erom had gevraagd.

Het is het gevolg van de veel te hechte relaties tussen de politieke elite in en rond de VVD en de financieel-economische top van Nederland. Die wordt in het Torentje nou eenmaal met open armen ontvangen en heeft daardoor een buitenproportionele invloed op de politieke besluitvorming.

Lees ook: Krijgt de overheid nu ook meer invloed in het bestuur van KLM-Air France?

Dinsdag kwam daar het bericht bij dat het kabinet pakweg 700 miljoen euro heeft geleend om aandelen Air France-KLM te kopen. Het doel is de deelneming van de Nederlandse staat in lijn te brengen met die van de Franse overheid en meer zeggenschap te hebben op de strategische besluitvorming van het concern. De verantwoording voor deze uitgave luidt dat KLM en Schiphol voor de Nederlandse economie cruciaal zijn en dat het nationale belang dus beter moet worden gewaarborgd.

Mythe van de exporteconomie

Hoewel de Nederlandse economie voor meer dan tweederde bestaat uit de binnenlandse bestedingen van u en mij, slaagt een kleine groeicoalitie er nu al decennia in het economisch beleid te gijzelen met drogredeneringen die ertoe moeten leiden dat het zinloze schuiven met dozen en mensen als de kip met de gouden eieren wordt gezien. Ruim de helft van ‘onze’ import gaat namelijk direct naar onze buurlanden. Dan hebben we het over de bulk van de goederen die in de Rotterdamse haven worden overgeslagen. En een groot deel van de passagiers die jaarlijks op Schiphol landen. Ruim eenderde vertrekt een paar uur later naar een andere bestemming. Het doel is slechts ze door het gigantische winkelcentrum te jagen, dat ’s nachts in de Haarlemmermeerpolder als icoon van niet-duurzaam consumentisme staat te blinken.

Dat is de kern van het economische belang dat het kabinet nu wil steunen. En dat zuig ik niet uit mijn duim, maar komt uit een rapport van een door en door fatsoenlijk onderzoeksinstituut van de staat zelf. De Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur liet in 2016 een studie het licht zien, ‘Mainports voorbij’, die korte metten maakte met het idee dat transito-activiteiten belangrijk zijn voor de Nederlandse economie. In de eenentwintigste eeuw, aldus de Raad, zijn onderwijs, milieu en kwaliteit van leven veel belangrijker dan havens en startbanen.

Vervuilend verdienmodel

Kwalijker is dat het kabinet met geen woord rept over de immense vervuiling en overlast die Schiphol veroorzaakt. In de kabinetsbrief is nog niet een schaduw te vinden van de onderbouwde bedenkingen die een deskundige als de vorig jaar aan de Technische Universiteit Delft gepromoveerde Paul Peeters bij de houdbaarheid van het verdienmodel van de luchtvaartsector plaatst. Omdat het elektrische vliegtuig nog decennia een droom zal blijven, is voortgaande groei van het vliegverkeer simpelweg onverenigbaar met de milieudoelstellingen die het zelfverklaarde „groenste kabinet ooit” zichzelf heeft gesteld. Willen we binnen de grenzen van het klimaatakkoord van Parijs blijven, dan ontkomen we volgens Peeters niet aan forse volumebeperkingen.

Het plaatst de belegging in een totaal ander daglicht. Ten eerste illustreert het hoe flinterdun de groene ambities van dit kabinet zijn. Als het erop aankomt, zet het zijn kaarten op een zwaar vervuilende sector, en doet dat uiteindelijk louter en alleen om de boterzachte redenen van nationale trots en politieke vriendjes.

Ten tweede illustreert het dat het optimisme van de kabinetsbrief, die meldt dat de rentelasten wegvallen tegen de te verwachten dividenden, op drijfzand is gebaseerd. Waarschijnlijker is dat het kabinet zal aankijken tegen forse afschrijvingen op deze investering. Als het waterpeil stijgt en de klimaatschade ons aan de lippen staat, zal Schiphol de poorten moeten sluiten en zal Air France-KLM op de puinhopen van de menselijke geschiedenis worden bijgeschreven. En dat zou wel eens eerder kunnen gebeuren dan we denken. Oftewel, burger, zeg maar dag tegen de 700 miljoen euro die het kabinet in jouw naam heeft gestoken in een stervende sector.

Op termijn onrendabel

Steun voor een achterhaald economisch groeimodel dat onduurzaam en op lange termijn onrendabel is: het roept de vraag op wat het eigenlijke motief voor deze staatsinvestering is. Volgens mij is het ingefluisterd door dezelfde mannen die achter de afschaffing van de dividendbelasting zaten en even daarvoor om bescherming tegen buitenlandse overnames hadden gevraagd. En die er niet voor terugdeinzen een greep in de portemonnee van de burger te doen om de negatieve gevolgen af te wenden van beslissingen die ooit goed leken maar nu hun privileges dreigen te schaden.

Is het beschermen van het old boys network werkelijk waar Nederlandse burgers hun overheid het liefste hun geld in zien steken? Of geven ze het liever uit aan meer leraren voor de klas, betere en goedkopere kinderopvang, het openhouden van regioziekenhuizen of een beter spoorwegennet?