Waarom we niet zomaar agressieve asielzoekers kunnen vastzetten

De Tweede Kamer wil dat staatssecretaris Harbers van Asiel ingrijpt bij asielzoekerscentra met onveilige werkomstandigheden voor het personeel. ‘Desnoods bemoeit Rutte zich hier persoonlijk mee’, benadrukt de PvdA. Ook GroenLinks, de SP en regeringspartijen VVD en CDA pleiten voor actie.

Ze reageren op een lange lijst van incidenten die vakbond FNV dinsdag publiceerde over de onveilige situaties in asielzoekerscentra waarmee medewerkers te maken hebben: bedreigingen, scheldpartijen, seksuele intimidatie, drugshandel, overlast en overmatig alcoholgebruik. Ook zou sprake zijn van bedreigingen met messen en pistolen.

Anonieme medewerkers van het Centraal Opvang orgaan Asielzoekers (COA) zeiden deze week tegen Nieuwsuur dat de situatie is verergerd. ‘Incidenten zijn steeds heftiger. Er komt met enige regelmaat bloed aan te pas. De situatie is dagelijks onveilig. En ja, misschien heb ik volgende week wel een mes tussen mijn ribben’, aldus een medewerker. ‘Ik maak mee dat ze elkaar bedreigen met messen, ze hebben hun eigen accommodatie totaal vernield’, zegt een ander die al 28 jaar bij het COA werkt.

De overlast wordt vaak veroorzaakt door asielzoekers uit zogeheten veilige landen zoals Marokko, Tunesië en Algerije – mensen van wie de aanvraag vaak bij voorbaat vrijwel kansloos is, maar die vaak wel een tijd in de procedure zitten.

Tijdelijk verbod

De nieuwe directeur Milo Schoenmaker van het COA, anderhalve maand in dienst, reageerde in Nieuwsuur geschokt en erkende het probleem. Hij pleit voor speciale opvanglocaties in een ‘gevangenisachtige setting’: ‘De relatief kleine groep die er nu voor zorgt dat mijn mensen en de andere asielzoekers zich onveilig voelen, hoort niet in de opvang thuis. Daarvoor zijn inzet, expertise en bevoegdheden nodig die meer passen bij politie, OM en overheden.’ Ook de coalitie- en oppositiepartijen eisen nu dat het kabinet raddraaiers naar alternatieve opvanglocaties stuurt.

Nieuw is het probleem niet: burgemeesters klagen al jaren over overlast door deze asielzoekers. Zo besloot Rotterdam vorig jaar dat asielzoekers uit veilige landen tijdelijk niet welkom waren in hun azc’s. Burgemeester Jos Heijmans uit Weert was niet blij met dit verbod, want zo steeg de kans dat die asielzoekers bij hem in de gemeente terechtkwamen – ook hij kampt met overlast.

De instroom uit de veilige landen houdt aan. Vorig jaar arriveerden 1.336 asielzoekers uit Algerije en nog eens 1.163 uit Marokko. De afgelopen jaren zijn de regels als aangepast, om deze groep zo snel mogelijk door de asielprocedure heen te laten stromen. Volgens een woordvoerder van het COA zijn er nu rond de 1.200, 1.300 personen uit veilige landen in Nederland.

Maar de uitstroom van afgewezen personen uit die landen is lastig. Als iemand niet weg wil, wordt het moeilijk hem het land uit te krijgen. Specifiek voor Marokko geldt ook nog dat de Marokkaanse autoriteiten tot voor kort niet meewerkten aan gedwongen terugkeer.

‘Veiligelanders’

Een woordvoerder van het ministerie van Justitie zegt dat Marokko in principe nu ‘laissez passers’ verstrekt, waarmee tot uitzetting kan worden overgegaan, ook als het vertrek niet vrijwillig is. Maar soms zijn er toch problemen in de samenwerking. ‘Marokko ziet dit in een breder kader. De ervaring leert dat ontwikkelingen op andere dossiers dan migratie van invloed kunnen zijn op de terugkeersamenwerking met Marokko.’

In de praktijk is de overlast door ‘veiligelanders’ niet meer houdbaar, zegt burgemeester Heijmans. ‘Ze plegen strafbare feiten door het hele land, van Maastricht tot Amsterdam. Ze zijn onderdeel van een netwerk dat door heel Europa trekt. Ze hebben contact met elkaar, plegen in groepen misdrijven en weten precies van elkaar wat ze doen.’

Eerder werden al alternatieve opvanglocaties ingericht: Extra Begeleiding- en Toezichtlocaties (ebtl), in de volksmond ook wel ‘aso-azc’s genoemd. Onder een streng bewind worden overlast gevende asielzoekers maximaal drie maanden apart opgevangen, daarna gaan ze weer terug naar reguliere opvangcentra. Maar deze centra zijn in de praktijk nauwelijks gevuld.

Een woordvoerder van het COA zegt dat deze locaties ook niet bedoeld zijn voor de asielzoekers die crimineel gedrag vertonen. ‘Daar moet toch echt in de justitiële keten een oplossing voor bedacht worden.’

Besloten azc

Volgens burgemeester Heijmans komen de ‘veiligelanders’ nu vrijwel niet terecht in deze aso-azc’s en lopen ze daar bovendien ook zo weer weg: ze kunnen er niet worden vastgehouden. Hij stelt dat er daarom een ander soort opvang moet komen: één waar de overlastplegers niet uit kunnen. ‘Die mensen moet je in een besloten azc zetten.’ Hij wil een systeem waarbij burgemeesters toestemming kunnen geven voor gedwongen opname, net zoals soms gebeurt bij psychiatrische patiënten. Of dat juridisch mogelijk is? ‘Daar moet de staatssecretaris voor zorgen.’

Zijn alternatieve opvanglocaties dan de oplossing van dit probleem? Advocaat Wil Eikelboom, voorzitter van de Vereniging van Asieladvocaten Nederland, ziet wel wat in een ‘sobere opvang met gespecialiseerd personeel’ voor overlastplegers. Maar opsluiting? ‘Dat is niet haalbaar.’ Want daar zijn in beton gegoten regels voor, zegt hij. ‘Je kunt iemand vastzetten op strafrechtelijke gronden, soms om psychiatrische redenen of in vreemdelingenbewaring als de asielaanvraag afgewezen is, maar niet omdat iemand overlast veroorzaakt.’

Het is nou eenmaal zo, zegt Eikelboom, dat de asielprocedure geen sluitend systeem is. ‘Niet iedereen kan worden uitgezet. En ja, het kan een lastige groep zijn, met veel overlast, zeker als ze niets te verliezen hebben. Maar je kunt ze niet zomaar vastzetten. Dat kan ook niet met Nederlandse hangjongeren in de zomer.’

En dus ziet de politiek een andere rol voor de staatssecretaris bij dit probleem dat al jaren speelt. Hij moet meer druk zetten op de zogeheten veilige landen om hun mensen terug te nemen, vindt SP-Kamerlid Jasper van Dijk. ‘Maar telkens als we dit zeggen, schiet het kabinet in een kramp. Dat heeft te maken met diplomatieke relaties. De staatssecretaris moet met zijn vuist op tafel slaan: neem je eigen onderdanen terug. Spanje slaagt er bijvoorbeeld wél in om goed te onderhandelen met Marokko. Maar als we dat hier aankaarten, krijgen we als antwoord: dat gaat niet zo makkelijk. Nederland moet harder inzetten op het terugnemen van onderdanen. We zijn te soft.’