Tata Steel zegt sorry voor hinder van aanhoudende stofwolken

Tata Steel heeft te laat de ernst ingezien van de hinder die het met de aanhoudende (grafiet)stofwolken veroorzaakt voor de omgeving. Dat zegt Hans van den Berg, ­directeur van Tata Steel IJmuiden, tijdens een rondgang in IJmuiden.

Hans van den Berg, directeur van Tata Steel IJmuiden, klimt in zijn blauwgele stofjas de tribune op, speciaal neer­gezet om het spektakel waardoor het staalbedrijf de afgelopen maanden voortdurend in het nieuws was, met eigen ogen te zien. Dit is Harsco, zegt Van den Berg, terwijl hij naar een rommelig geheel van gebouwen, spoorlijnen en grote stalen pannen wijst, waar dus die enorme stoom­wolken vanaf komen.

Het Amerikaanse bedrijf Harsco verwerkt restproducten van de hoogovens, zogeheten slakken, en kiepert die gloeiend heet in pannen. Daarbij ontstaan met grote regelmaat grote stofwolken, die op een paar honderd meter afstand aan de andere kant van de tribune in het kustdorp Wijk aan Zee belanden en de boel daar met een dun laagje grafiet bedekken.

De hoogoven in IJmuiden.

Eerst gebeurde dat af en toe, maar het laatste half jaar werd de overlast voor de bewoners erger en erger. De grafietregens leken niet meer op te houden, en daarmee nam ook het gemor in de regio IJmond toe. Uiteindelijk greep de provincie Noord-Holland in als het bevoegd gezag, en worden – nog steeds – aaneengeschakeld dwangsommen opgelegd aan Harsco. Nog steeds zijn de stofwolken, al dan niet met grafiet, niet verdwenen, ook niet na verhoging van de dwangsom.

Daarom staat directeur Van den Berg nu hier op de tribune, om te ­laten zien wat het probleem is – ‘een stukje transparantie’ – en te vertellen wat ze er allemaal aan doen – ‘weer een acceptabele situatie creëren’.

Als Van den Berg heel eerlijk is, had hij deze ongewenste uitstoot maar vooral het aanzwellend ongenoegen dat daarvan het gevolg was, in het geheel niet zien aankomen. Vorig jaar zomer was het nog groot feest. Vierden ze met elkaar dat de hoogovens maar liefst honderd jaar bestonden, eerst als Koninklijke Hoogovens, toen Corus en nu al een poos als Tata Steel. Koning Willem-Alexander kwam de festiviteiten officieel in gang zetten, er kwamen tienduizenden bezoekers op af en Van den Berg was ongelofelijk trots. Op de fabriek, op de werknemers, maar ook op al die bewoners van de omliggende dorpen die waren gekomen; hun buren. Dit was ook een beetje hun fabriek, dus ook hun feest.

Piepende vrachtwagens

Hans van den Berg dacht toen dat ze het goed voor elkaar hadden; de staalfabriek en de buren. Natuurlijk hadden ze wel eens gedoe, zoals dat in goede huwelijken gaat. Dan waren er klachten over overlast, maar dat losten ze dan met elkaar op. Piepende vrachtwagens bij het achteruit rijden die bewoners ’s nachts uit hun slaap hielden? Deden ze direct wat aan. Een tweejaarlijkse kop koffie met de dorpsraad van Wijk aan Zee, even bij de gemeentebesturen van Beverwijk en Velsen langs. Want de hoogovens zijn zo verbonden met de regio. Wonen en werken, naast elkaar. Ze hadden het eeuwfeest niet voor niets ‘100 jaar staal in de IJmond, eeuwig versmolten, altijd vooruit’ genoemd.

Wat er kort na de feestelijkheden in september gebeurde, verraste hem, zegt Van den Berg, en zeker de snelheid waarmee het zich voltrok. Ineens had niemand het meer over het jubileum. Ineens ging het alleen nog maar over de stofexplosies, zwarte regens, uitstoot en dwangsommen. Als een stel dat net een knalfuif heeft gegeven om hun huwelijksjubileum te vieren en een paar maanden later over de inboedel loopt te vechten.

Inschattingsfout

En dat is nu nog steeds de situatie. ‘De sfeer in het Wijk aan Zee is heel tegenstrijdig geworden. Zo kennen we dat niet, zeker in deze felheid, dat is heel vervelend.’ Een inschattingsfout, zegt Van den Berg, ook van hem persoonlijk. ‘Ik denk dat we eerder hadden moeten zien dat het niet houdbaar is, het niveau van hinder dat we veroorzaken. Zulke pieken hebben we nog nooit gehad. We hebben weleens incidenten gehad, die een enkelvoudig piek veroorzaakten, met veel klachten. Maar nu hebben we echt een lange periode achter de rug. En zoals we het oplosten in 2014 is lang niet goed genoeg meer. Dat is nu helder geworden.’

Bovendien bleek uit een publicatie van de Volkskrant vorige maand dat deze hinder werd veroorzaakt door een bedrijf dat niet over de juiste vergunning beschikte. De grafietregen blijkt lang illegaal te zijn uitgestoten, want Harso had van 2014 tot begin 2016 niet de ‘vereiste omgevingsvergunning’.

Al blijft Tata Steel dit ontkennen, hoewel de provincie Noord-Holland deze illegaliteit al lang en breed heeft bevestigd. Van den Berg: ‘Wij dachten: de nieuwe werkwijze is goed, en de aanvraag van de vergunning loopt. We gaan door, met elkaar. We waren in de veronderstelling dat de provincie wist wat we aan het doen waren, onder andere door het doen van geurproeven.’ Van den Berg zegt nu op cryptisch wijze dat het verschil van mening met de provincie ligt in ‘een andere beleving’.

De gloeiende plakken staal van ongeveer 900 graden.

De rondleiding: smet op de fabriek

Maar goed, eerst wil hij graag de ­fabriek laten zien waar hij nog steeds ‘machtig trots’ op is, en waar de 57-jarige directeur al sinds 1990 werkt. Van den Berg loopt voorop door een van de grote hallen. Trap op, trap af, tot hij op een plateautje staat, waar de net gegoten, gloeiende plakken staal van ongeveer 900 graden op een lopende band onder hem door glijden en de hitte tegen z’n gezicht slaat. ‘Mooi hè, hier kan ik tijden naar kijken.’ Een eindeloos proces, elke dag weer, het hele jaar door. Want er is niks erger dan een stilstaande fabriek, zegt Van den Berg. ‘Nou ja, er zijn natuurlijk ergere dingen, maar ik bedoel voor een productiemens’, verbetert hij zichzelf.

Dit is echt de beste hoogoven van de wereld, zegt Van den Berg. Efficiënt, productief, maar ook op qua duurzaamheid. Maar sinds najaar ­vorig jaar en het gedoe met de grafiet­regens lijkt dat er allemaal niet meer toe te doen en is er een soort grimmig beeld ontstaan van zijn staalfabriek. Alsof ze maar wat doen, geen enkel oog voor het milieu hebben en de regels achteloos aan hun laarzen lappen. En: alsof de overheid dat allemaal maar een beetje aanziet en achterover leunt. Dat is dus echt onzin, zegt Van den Berg beslist. ‘In Nederland gelden de strengste normen wat betreft de emissie van allerlei stoffen.’

De stalen pannen.

Maar het is natuurlijk niet alleen maar beeldvorming. Tata Steel is met de 6,8 miljoen ton CO2 die het in 2017 de lucht in blies, na de kolencentrales op de Maasvlakte en in de Eemshaven de grootste vervuiler van Nederland. Vooral door al die koolstofdioxide kreeg de gemeente Velsen recentelijk door het Centraal Bureau van de Statistiek het stickertje ‘vieste gemeente’ van het land.

Meer negatieve publiciteit

Binnen afzienbare tijd wacht een nieuwe golf negatieve publiciteit voor Van den Berg. De precieze datum staat nog niet vast, maar eerdaags behandelt de Haarlemse rechtbank een geschil tussen twee overheidsinstellingen, die bakkeleien over het mogelijke teveel aan uitstoot van stikstofoxiden (NOx) van Tata Steel. Volgens de inspectiedienst ILT van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat stoot de fabriek veel meer uit dan volgens de Europese normen is toegestaan, met toestemming van de provincie Noord-Holland. Onzin, zegt de Omgevingsdienst, de instantie die namens de provincie toezicht houdt. Tata Steel wijkt van de Europese norm af, maar dat mag. De rechter moet nu gaan beslissen welke van de twee overheidsinstanties gelijk heeft.

Tja, zegt Van den Berg, zo hebben we dat georganiseerd in Nederland. ‘Ze verschillen van mening in een zaak die heel complex is.’ Bovendien, wil hij benadrukken, voldoet de luchtkwaliteit in de IJmond regio voor wat betreft stikstofoxide ruimschoots aan de Europese norm.

Al snapt Van den Berg inmiddels ook wel dat verontruste bewoners weinig boodschap hebben aan complexe en juridische discussies. Die willen dat de overlast stopt, bijvoorbeeld die van de grafietregens. En Tata Steel heeft beloofd dat ze het probleem oplossen; door de werkwijze wat te veranderen en door een hal te bouwen bij Harsco, zodat het stof niet meer honderden meters wegwaait, terwijl volgens de regels dat binnen de twee ­meter moet blijven. Al die maatregelen kosten volgens een eerste raming zo’n 20 miljoen euro. ‘Dat moeten we nu gaan waarmaken. We kunnen niks laten liggen op onze toezeggingen. Maar het kost wel tijd.’

‘Alles is nu anders’

Of het überhaupt nog wel van deze tijd is; een fabriek zo dicht op een dorp? Die vraag is voor Van den Berg niet aan de orde. ‘Omdat ik denk dat we hier thuis horen. We zijn hier groot geworden en de IJmond is groot geworden door ons. En ik heb de diepe overtuiging dat wij zo kunnen verbeteren dat wij voor de omgeving weer een acceptabele situatie kunnen creëren.’ En hij hoopt dat ze elkaar dan weer begrijpen, de fabriek en buren. Zoals dat vroeger ging. Maar door de afgelopen maanden weet Van de Berg dat hij met zijn ­fabriek niet meer wegkomt met ‘ach, overlast hoort er nu eenmaal een beetje bij’ en ‘er werken hier zoveel mensen’.

‘Dat is niet meer genoeg’, aldus Van den Berg. ‘Er was even de discussie over dat het vooral relatief nieuwe bewoners zijn in Wijk aan Zee die zich beklagen. Zo van: dat zijn een stelletje nieuwelingen en die hebben bij de koop van hun huis niet goed opgelet, destijds. Maar ik denk niet dat het zo is. Oudere inwoners van Wijk aan Zee denken hetzelfde. Dus dat beeld gaat niet meer werken.

‘Ik denk dat wij vooral in het bedrijf behoorlijk wat werk te doen hebben. In het dna van het bedrijf zelfs. We zeiden altijd veiligheid staat voorop, en productie volgt. En waar is het ­milieu? Het feit dat we niet aan het werk gaan als we het niet voldoende veilig vinden, dat moet ook rond ­milieu gebeuren. Het belang ‘voor de omgeving’, moet naar voren worden geschoven. Alles is anders geworden.’

De grafietregens rond Tata Steel

Door stofexplosies bij de verwerking van restproducten van Tata Steel raken omliggende dorpen geregeld met grafiet bedekt. Het verwerkingsbedrijf kon lang zonder de juiste vergunning opereren.

De afgelopen maanden werd het bedrijf tientallen keren betrapt op overtredingen. Bewoners van het nabijgelegen Wijk aan Zee hebben geregeld last van zogenaamde ‘grafietregens’.

Het waait niet meer over, die zwarte regen, zeggen de inwoners van Wijk aan Zee. Ze vechten tegen twee ‘Goliaths’: Tata Steel en de overheid.