Paus wil bisschoppen op één lijn bij misbruiktop, maar schoon schip is nog te veel gevraagd

De misbruiktop die vanochtend in het Vaticaan is begonnen, is cruciaal voor de toekomst van de rooms-katholieke kerk én voor de geloofwaardigheid van paus Franciscus. De bisschoppen zullen duidelijk moeten maken dat ze écht werk willen maken van de aanpak van misbruik. Dat lijkt een bescheiden ambitie, maar er zijn bisschoppen die er nog steeds niet van overtuigd zijn dat de misbruikschandalen de kerk in een crisis hebben gebracht, misschien zelfs de grootste in vijfhonderd jaar. 

De misbruiktop is daarom vóór alles een cursus bewustwording. Franciscus wil de deelnemers, bisschoppen van over de hele wereld, ervan doordringen dat seksueel misbruik een groot probleem is dat de hele kerk aangaat en daarom wereldwijd moet worden aangepakt. In zijn openingstoespraak zei de paus dat de ‘diepe wonden die de schandalen onder jongeren en onder gelovigen hebben veroorzaakt, geheeld moeten worden’. Hij zei ook dat de rooms-katholieken en de slachtoffers geen voorspelbare veroordelingen van de conferentie verwachten, maar concrete en doeltreffende maatregelen. Het kwaad van misbruik van kinderen door geestelijken moet worden weggenomen, en er moet begrip en zuiverheid voor in de plaats komen, aldus Franciscus.

Aarzelend optreden

Dat de paus al die bisschoppen naar Rome haalt, is een unicum. Maar Franciscus kon niet anders, nadat de kerk vorig jaar te maken kreeg met het ene na het andere misbruikschandaal: oud-aartsbisschop McCarrick van Washington bleek een seksuele veelpleger te zijn, justitie in de Amerikaanse staat Pennsylvania publiceerde een vernietigend rapport en in Chili zorgde een enorm schandaal ervoor dat alle actieve bisschoppen er hun ontslag indienden.

En de paus werd zelf ook deel van het probleem. Hem werd verweten dat hij te aarzelend optreedt en te lang wacht met ingrijpen. Bovendien werd hijzelf er ook van beschuldigd misbruik te hebben toegedekt.

Zo beschadigen de schandalen niet alleen het imago van de kerk (voor de zoveelste keer), maar is ook Franciscus’ reputatie in gevaar. Het beeld van de knuffelpaus die geen kwaad kan doen, is aan erosie onderhevig. Het slagen van de top is cruciaal voor de kerk, maar zal ook mede bepalen hoe Franciscus de geschiedenis in gaat.

De bijna tweehonderd deelnemers krijgen een vierdaags programma van lezingen voorgeschoteld. Er zijn groepsgesprekken, een boeteviering en uiteraard zal de paus zelf ook spreken. De bijeenkomst heeft meer weg van een retraite dan van een topconferentie.

Radicale verandering

Wat Franciscus van de deelnemers vraagt, is niets minder dan een bekering, een radicale verandering. Alleen zo kan volgens hem de machtscultuur binnen de kerk worden uitgeroeid, die hij ziet als een belangrijke oorzaak van het misbruik. De radicale verandering in die cultuur moet volgens Franciscus in de plaatselijke kerken beginnen. De paus gelooft er heilig in dat veranderingen van onderop beginnen. Dus ook in zijn aanpak van deze crisis kiest hij voor decentralisatie. Het machtswoord van Rome is volgens hem niet genoeg om zaken wezenlijk te veranderen.

Maar als er nou één dossier is waar de Franciscus-methode niet heeft gewerkt dan is het wel bij het misbruik. Alles wijst erop dat deze crisis juist van bovenaf moet worden aangepakt. De misbruiktop kan een aanzet zijn, als is het risico op teleurstelling groot. Daar lijkt de paus zich van bewust: hij heeft geprobeerd de verwachtingen te temperen. De Nederlands deelnemer, bisschop Van den Hende, deed hetzelfde. “Het is nog niet het begin van een antwoord”, zei hij in Trouw. Intussen kwam de afgelopen weken opnieuw de een na de andere affaire naar buiten en de urgentie neemt alleen maar toe. Het is het aloude beeld: de wereld klopt op deur, maar de kerk neemt de tijd.

Misbruikslachtoffers verwachten concrete maatregelen van de top. Zoals een protocol om bisschoppen aan te pakken die seksueel wangedrag hebben toegedekt en een groot, extern onderzoek naar hoe het Vaticaan met misbruikgevallen is omgegaan. Alle feiten op tafel, kortom, en schoon schip maken. Dat lijkt nog te veel gevraagd. Eerst moet draagvlak worden gecreëerd.

Lees ook:

Podcast: De Roomse Loper over de misbruiktop en homofilie binnen het Vaticaan 

In de podcast De Roomse Loper praten Trouw-redacteur Stijn Fens en Vaticaankenner Christian van der Heijden u om de twee weken bij over de stand van zaken in de katholieke wereld.

De top over seksueel misbruik in de kerk is nog maar het begin

Hans van den Hende gaat namens de Nederlandse bisschoppen naar de misbruiktop in het Vaticaan. Hij waakt voor te hoge verwachtingen.‘Je kunt in drie dagen niet alles doen.’

Wim Deetman adviseerde de paus over hoe om te gaan met misbruik in de kerk (en nam geen blad voor de mond)

Wim Deetman ging op bezoek bij paus Franciscus om te vertellen over zijn onderzoek naar misbruik in de Nederlandse rooms-katholieke kerk. Aanleiding: de misbruiktop die deze week in Rome begint.‘Er moeten nu echt stappen worden gezet.’