Dit is een artikel uit het NRC-archief De artikelen in het archief zijn met behulp van geautomatiseerde technieken voorzien van metadata die de inhoud beschrijven. De resultaten van deze technieken zijn niet altijd correct, we werken aan verbetering. Meer informatie.
Bekijk hele krant

NRC Handelsblad

Politiek landelijk

Reportage

Oppositie ruikt kansen in de Eerste Kamer

Statenverkiezingen De coalitie staat zwak. Dus kan de oppositie eisen stellen, bleek tijdens drie partijbijeenkomsten dit weekend.

Jesse Klaver (r) en lijsttrekker voor de Eerste Kamer Paul Rosenmöller tijdens het partijcongres van GroenLinks in Zwolle.
Jesse Klaver (r) en lijsttrekker voor de Eerste Kamer Paul Rosenmöller tijdens het partijcongres van GroenLinks in Zwolle.

Toen fractievoorzitter Gert-Jan Segers van coalitiepartij ChristenUnie onlangs in NRC waarschuwde voor „trumpiaanse toestanden in de Nederlandse politiek”, doelde hij op GroenLinks-leider Jesse Klaver. Die stelde zo veel eisen, onder meer over het klimaat, dat Nederland volgens Segers onbestuurbaar dreigde te worden: „Wat gebeurt er als het niet precies zo gaat als hij eist?”

Dit weekend bleek dat Klaver weinig zin had zich de waarschuwing van Segers aan te trekken. Op het partijcongres in Zwolle zette hij de coalitie van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie verder onder druk. Hij had al een wetsvoorstel gelanceerd voor de invoering van een nationale CO2-belasting voor vervuilende bedrijven. Dat zou de kosten voor de maatregelen uit het breed gedragen Klimaatakkoord eerlijker moeten verdelen tussen burgers en het bedrijfsleven.

Klaver zei zaterdag dat zijn partij dit najaar niet zal instemmen met het Belastingplan voor 2020 als het huidige kabinet dit voorstel niet omarmt. Klaver deed verder een voorstel om de loonkloof tussen toplieden van grote bedrijven en hun werknemers te beperken. Hij wil ondernemingsraden een wettelijk vetorecht geven om salarisverhogingen voor de bestuursvoorzitter te kunnen blokkeren.

GroenLinks: klimaat bovenaan

GroenLinks zit in de positie om eisen te stellen. Als, zoals het ernaar uitziet, het kabinet-Rutte III na de Provinciale Statenverkiezingen de meerderheid in de Eerste Kamer verliest, zal GroenLinks de meest serieuze optie moeten zijn om compromissen te sluiten over nieuw beleid, of juist het doorbreken van staand beleid.

De klimaatagenda staat daarbij voor GroenLinks bovenaan. En, daaraan gelieerd: het aanvallen van de gevestigde belangen van grote bedrijven.

Druk op Rutte III werkt, weet Klaver. Toen GroenLinks het wetsvoorstel presenteerde om een CO2-belasting in te voeren voor bedrijven, werd dat niet meteen afgewezen door de coalitie. Misschien was dat een tactische zet, maar voor GroenLinks was het bewijs dat druk op ongewenst regeringsbeleid werkt.

De wankele basis van Rutte III maakt oppositiepartijen machtig. In de coalitie bestaat weerzin tegen het sluiten van een gedoogakkoord met één of meer partijen. Liever, zeggen ze meestal, sluiten we straks per onderwerp deelakkoorden met oppositiepartijen die het met ons eens zijn. Dat biedt mogelijkheden voor linkse en rechtse partijen: zij kunnen keer op keer eisen stellen.

Twee partijen praatten dit weekend openlijk over het vooruitzicht van de macht. De SGP, voor een partijcongres bijeen in Amersfoort, maakte duidelijk dat er altijd met de staatkundig-gereformeerde partij te praten valt. Partijleider Kees van der Staaij gaat de verkiezingen „constructief met een open Bijbel” in, zei hij. Maar: „Waar we vóór waren, zullen we vóór blijven. Waar we tegen waren, zullen we tegen blijven.”

Als het kabinet-Rutte III de steun wil van de SGP, moet het „niet dreutelen, niet drammen, maar het goede doen”, zei Van der Staaij. Niet dreutelen met maatregelen tegen prostitutie of de ongewenste buitenlandse financiering van moskeeën. Niet drammen over een vaccinatieplicht, ‘voltooid leven’ of onbetaalbare klimaatmaatregelen. Wat het kabinet wél moet doen: pril en kwetsbaar leven beschermen, het landelijk gebied leefbaar en bereikbaar houden, en het belastingstelsel zo inrichten dat gezinnen met één inkomen niet worden benadeeld.

Kingmaker

Nog zo’n potentiële kingmaker: Forum voor Democratie. De partij van Thierry Baudet heeft nu twee zetels in de Tweede Kamer, maar staat volgens peilingen op het punt door te breken in de Provinciale Staten en de senaat. Zaterdag, op de jaarlijkse ledendag van de partij in de Tweede Kamer in Den Haag, ging het daarom veel over macht.

Baudet wil praten met de coalitiepartijen, onderhandelen, zelfs „water bij de wijn doen”. Maar veel onderhandelruimte gaf Baudet de regeringspartijen niet met de harde voorwaarden die hij ook stelde. Als Rutte III de meerderheid in de senaat verliest, dan ziet Baudet een belangrijke rol weggelegd voor Forum, hield hij de leden voor in zijn openingstoespraak. „Wij hebben straks een sleutelpositie in alle onderhandelingen, in alle dossiers. Ze zullen ons nodig hebben.”

Met de breekpunten die de partijleider formuleerde, lijkt samenwerking ver weg. In ruil voor de steun van zijn partij eist hij dat het kabinet de steun aan het Marrakesh-pact intrekt, het Klimaatakkoord schrapt en de afschaffing van de referendumwet terugdraait. „Een deal met ons betekent: [de bewindslieden] Harbers weg, Wiebes weg en Ollongren weg”, aldus Baudet. „Of in ieder geval hun beleid van tafel.”

De coalitie kan na de verkiezingen zakendoen met tal van partijen die bereid zijn te praten. Dat is het goede nieuws voor Rutte III. Ook dit weekend beleden drie oppositiepartijen hun intentie tot samenwerking. Maar het veld is waarschijnlijk straks zo versnipperd, en de belangen tussen die partijen onderling zo verschillend, dat het de coalitie in een kwetsbare positie houdt.

Met bijdragen van Claudia Kammer, Rik Rutten en Philip de Witt Wijnen
Lees ook: Hoe hard heeft Rutte III Jesse Klaver straks nodig?