Waar Pence in München een sterke westerse orde ziet, vraagt Merkel zich openlijk af of die orde instort
Op de internationale veiligheidsconferentie in München werd zaterdag zichtbaar hoe groot de kloof is tussen Europa en de Verenigde Staten.
Bondskanselier Merkel heeft in een opvallend strijdlustige toespraak hard afstand genomen van president Trumps go-it-alone-beleid en heeft de Europese instandhouding van het nucleaire akkoord met Iran verdedigd. Kort na haar kwam vicepresident Mike Pence met een even gestaald antwoord: ‘De Europeanen moeten stoppen met het ondermijnen van Amerikaanse sancties tegen dit moordlustige regime.’
Verwijzend naar zijn recente bezoek aan Auschwitz, voegde hij er een morele dimensie aan toe. ‘Als een regime laaghartige antisemitische taal uitslaat, moeten we het op zijn woord geloven. De tijd is gekomen voor onze Europese partners om zich uit het akkoord terug te trekken.’ Op haar beurt vroeg Merkel zich af of de Amerikaanse terugtrekking uit Syrië niet de invloed van Iran en Rusland in het Midden-Oosten zal vergroten. ‘Kan Iran worden beteugeld door het enige bestaande akkoord op te geven waarmee misschien nog enige invloed kan worden uitgeoefend op Irans gedrag in andere sferen?’
De bondskanselier, die volgens de Duitse pers ‘ontketend’ was en vrijer kon spreken omdat ze niet langer voorzitter van de CDU is, hield een vurig pleidooi voor multilaterale oplossingen en dialoog als ‘enige manier om de stukjes van de puzzel weer passend te maken’. Ze citeerde instemmend het advies van de Republikeinse senator Lindsey Graham die Trump heeft geadviseerd dat ‘multilateralisme moeilijk is, maar beter dan alleen thuis blijven’.
Harde botsingen
De confrontatie speelde zich op de jaarlijks uitdijende veiligheidsconferentie in München, waar inmiddels elke zichzelf respecterende leider uit Europa en verre omstreken zijn zegje wil doen. In de aanloop naar de Irak-oorlog van 2003 stelde Robert Kagan al vast dat Amerikanen van Mars komen en Europeanen van Venus. Na dit weekend rijst de vraag of de oude bondgenoten nog wel in hetzelfde zonnestelsel zitten.
Want ook op andere terreinen botsten de leiders hard. Terwijl Merkel de nieuwe Russische pijpleiding naar Duitsland, Nordstream 2, verdedigde met de woorden dat het ‘uitsluiten van Rusland een verkeerd geopolitiek signaal afgeeft’, prees Pence de Europese landen die zich tegen het project verzetten. ‘We kunnen de verdediging van het Westen niet garanderen als onze bondgenoten zich afhankelijk maken van het Oosten.’
Merkels toonde zich verontwaardigd over de kans dat de VS de Duitse auto-export naar de VS als bedreiging van de nationale veiligheid gaan bestempelen. Dat maakt de weg vrij voor het instellen van handelssancties. Merkel: ‘We zijn trots op onze auto’s en ze worden in de VS geproduceerd. Als dat een bedreiging is van Amerika’s nationale veiligheid, is dat een schok voor ons.’
De Duitse leider sprak ook haar frustratie uit over de onttakeling ‘na jarenlange schending ervan door Rusland’ van het INF-verdrag uit 1987, dat plaatsing van middellange afstandsraketten met kernwapens verbiedt. ‘Voor ons is dat heel slecht nieuws. Dit verdrag is van groot belang voor Europa, het wordt opgegeven door de VS en Rusland, en wij zitten met het resultaat. Het mag niet leiden tot blinde herbewapening.’ Ze sprak de hoop uit dat ook China betrokken wordt bij wapenbeheersing.
Pence daarentegen bezong de zegeningen van het America First-beleid en de noodzaak vijanden te confronteren. Hij somde een serie van Trumps initiatieven op die Rusland, China, Iran, Noord-Korea beteugelen, en roemde het ‘hernieuwde Amerikaanse leiderschap’ onder Trump. ‘Het Westen zal nooit gebroken worden, onze beschaving zal overwinnen. Waar de geest van de Heer is, is vrijheid.’
Europese autonomie
Waar Pence een sterke westerse orde ziet, vraagt Merkel zich openlijk af of die orde instort. Maar twee jaar na Trumps aantreden schrikken de Europeanen niet meer van elke tweet uit het Witte Huis. Zij zijn op zoek naar manieren om zich staande te houden in wat zij zien als een wereld zonder Amerikaans leiderschap. Gesproken wordt over Europese ‘strategische autonomie’ en ‘flexibel multilateralisme’, nieuwe vormen van samenwerking tussen ‘bereidwillige landen’. Eigenlijk had Merkel samen met de Franse president Macron in München een signaal willen afgeven van een sterker Europa, maar daarvan kwam niets terecht. Besognes met gele vestjes hielden Macron in Parijs.
In zijn incidentele oprispingen om de stekker uit de Navo te trekken, staat president Trump trouwens alleen. Dat betuigden in München ook vele van de meer dan vijftig Congresleden die waren overgevlogen, de grootste Amerikaanse delegatie ooit op deze conferentie. Binnen de Navo is ook een gezamenlijke opstelling gesmeed over de INF-crisis. Tot dusver sluit iedereen een nieuw debat over plaatsing van nieuwe kernwapens in Europa uit. De Britse defensieminister Gavin Williamson zei dat Rusland het Westen ‘probeert te verlokken tot een nieuwe wapenwedloop, waar het simpelweg geen zin in heeft en die het niet wil’.