Sociale media zijn in Nigeria dodelijk

Het begon met een gerucht over gestolen vee. Een beschuldiging, zoals er zoveel de ronde doen in de deelstaat Plateau op de breuklijn van Nigeria, waar herders en boeren, moslims en christenen elkaar al decennia naar het leven staan. Het gevolg was een dorp in puin. Lemen muren omvergetrokken. Verkoolde daken. En in het hart van het dorp: de resten van de kerk, de trots van predikant Bulus Aba. Alleen het houten kruis wist hij te redden van de vlammenzee. Hij draagt het met zich mee, alsof hij nooit meer los wil laten.

„Ze kwamen in het midden van de nacht”, vertelt hij, als hij met zijn hagelwitte toga over de puinhopen stapt waar ooit zijn kansel stond. Ze riepen iets over een god die niet de zijne is. „Ze noemden ons heidenen”, zegt hij, met vuur in zijn ogen. Dat moet je net tegen hém zeggen, man van God. „Zonder Christus kunnen wij niet overleven.”

Zo gaat het al tientallen jaren, op het plateau, in het oog-om-oog-gevecht over land tussen de islamitische Fulani veehouders en de christelijke Berom landbouwers, een gevecht tussen Kaïn en Abel. In die strijd is de mobiele telefoon nu het nieuwste wapen. In de aanloop naar de presidentsverkiezingen in Nigeria vandaag kost nepnieuws mensenlevens.

„Wat we heel veel zien is dat er op Facebook meldingen komen van gestolen vee, dat er duizenden koeien van Fulani herders zijn gestolen”, vertelt Tyopev Terna Matthias, de woordvoerder van de politie in de nabijgelegen stad Jos. „Maar als we het dan onderzoeken, blijken de aantallen aanzienlijk lager te zijn. Als je zulk nepnieuws niet onmiddellijk ontkracht, vallen er doden.”

Eind juni vorig jaar vielen er tenminste tweehonderd doden bij botsingen tussen herders en boeren. De aanleiding was de foto van een vrouw die voorover ligt in een plas bloed. De foto bleek te dateren uit 2011 en werd genomen na een auto-ongeluk. Rond dezelfde tijd verscheen een foto van een verminkte baby en een video van een man wiens hoofd met machetes was toegetakeld. De video claimde dat het slachtoffer een christelijke Berom was. In werkelijkheid was de video jaren eerder in Congo-Brazzaville gemaakt. Maar vóór die feiten werden rechtgezet, werden er zeker 11 jonge moslimmannen vermoord in de stad Jos.

Valse informatie

De Nigeriaanse politie heeft er een dagtaak aan, om te voorkomen dat het opnieuw zover komt. Inmiddels is een team van zes politiemensen actief in het vervallen politiebureau van Jos om op Facebook naar valse informatie te speuren die kan leiden tot een bloedbad. De woordvoerder pakt zijn mobiele telefoon erbij en laat het Facebook-profiel zien van zijn meest recente arrestant. „Deze man schreef dat iedereen die niet op een bepaalde partij stemt – ik wil de naam van die partij niet noemen – zijn hoofd zal worden afgehakt, net zoals ISIS doet. Die man zit nu in mijn cel.”

Ook de landelijke politiek in Nigeria baadt in nepnieuws. De 76-jarige president Muhammadu Buhari, geplaagd door ziekte, zou volgens die berichten allang zijn overleden. De man die nu in heel het land voetbalstadions vol kiezers toespreekt, zou zijn dubbelganger zijn. Via WhatsApp circuleren berichten over de duistere motieven van de president, een moslim uit het noorden van het land. „Goedemorgen. Mijn naam is Kofi”, spreekt een stem op een audiobericht dat via WhatsApp duizenden Nigerianen bereikte. „Mijn vader is – bij de gratie gods – een hooggeplaatste militair in Ghana en heeft net een vergadering bijgewoond hier in Saoedi-Arabië. Stem niet voor Buhari, Nigerianen. Ze hebben hier net een vergadering afgerond waarin ze hebben besproken hoe ze Nigeria zullen islamiseren. Alsjeblieft Nigerianen, red de levens van jezelf en van je kinderen.”

Gratis Facebook

Net als in veel andere Afrikaanse landen stellen mobieletelefoniebedrijven in Nigeria Facebook gratis beschikbaar aan hun klanten. Ze hoeven er geen data voor te kopen. In ruil daarvoor leert Facebook consumenten kennen die voorheen onbereikbaar waren voor bedrijven. Naar schatting van Facebook maken ruim 24 miljoen Nigerianen gebruik van hun diensten, iets meer dan 10 procent van de bevolking in Afrika’s volkrijkste land.

Het brein achter Facebook, Mark Zuckerberg, reisde in 2016 naar Nigeria in de hoop zijn product aan de man te brengen in een land met 53 miljoen mobiele telefoons. Een maagdelijke markt, waar nog geld te verdienen valt. Het hoofd van Facebook Nigeria ging niet in op verzoeken voor een interview. Maar woordvoerder Akua Gyekye verklaarde eerder aan de BBC zich bewust te zijn van de gevaren die haar bedrijf en andere sociale media veroorzaken. „Wij leggen ons toe op het bestrijden van nepnieuws.”

Er zijn verschillende initiatieven genomen om te proberen nepnieuws op te sporen en waar nodig te ontkrachten. In november werd Cross Check Nigeria gelanceerd waarin journalisten van 16 verschillende media samenwerken om valse informatie in de aanloop naar de verkiezingen te ontkrachten. Ook Facebook zegt berichten te monitoren met een speciaal team. Volgens de BBC werken er slechts vier mensen op die desk, en spreekt niemand in het team Haussa, de grootste taal in West-Afrika.

Het bloedvergieten van de afgelopen maanden versterkt de roep om een compleet verbod op sociale media. „Gisteren hebben we twee mensen begraven die in hun slaap zijn vermoord. Sociale media zijn een ramp in dit land”, zegt Mohammed Nuru Abdullah, de voorzitter van de vereniging voor Fulani Herders in Jos. Of ook nepnieuws tot deze twee recente doden heeft geleid is (nog) niet achterhaald. Maar Fulani zegt: „Iemand die in zijn slaapkamer verhaaltjes zit te verzinnen en voor je het weet escaleert het, en nemen mensen het recht in eigen hand. Laat ze die hele sociale media verbieden.”

Veel Afrikaanse landen grijpen in tijden van nood naar zo’n verbod. Toen vorige maand in Zimbabwe rellen uitbraken over de verhoogde benzineprijzen waren Facebook, Twitter en WhatsApp dagen onbereikbaar. Ook president Al-Bashir van Soedan blokkeerde internet om te voorkomen dat zich tegen zijn regime een Arabische lente voltrekt. Maar zo’n blokkade zou volgens de politie in Nigeria onnodige schade aanrichten. „Zeker, sociale media zijn hier dodelijk. Maar wij als politie kunnen Facebook en Twitter ook gebruiken om criminelen op te sporen. En om een positief bericht de wereld in te sturen over ons werk. Dit is een mes dat snijdt aan twee kanten. Een internet-blokkade? Dat lijkt me een slecht idee.”