Nigerianen zouden vandaag naar de stembus voor de presidentsverkiezingen gaan, maar die zijn nu met een week uitgesteld. De twee belangrijkste partijen lieten tijdens de campagne geen kans ongelegen om elkaar zwart te maken. Hun wapen: nepnieuws. Gevaarlijk, vinden Nigeriaanse journalisten. RTL Nieuws-correspondent Saskia Houttuin doet verslag vanuit Nigeria. ''Nepnieuws zorgt in het land voor veel verwarring, die zelfs kan leiden tot dodelijk geweld.''
Het waren gruwelijke foto’s die vorig jaar zomer op Facebook rondgingen. Afgebrande huizen. Massagraven. Een dode baby. Bewijs, zo werd beweerd, van wat er in de deelstaat Plateau gebeurde: Fulani, vaak moslim, die de christelijke Berom-minderheid afslachten.
Dat er in de regio een gewelddadig conflict raast klopt. Maar de foto’s? Die zijn daar niet gemaakt, blijkt uit een reconstructie van de BBC. En toch hadden ze fatale gevolgen voor een tiental willekeurige Fulani die vanwege deze foto’s door een groep wraakzuchtige Berom te grazen zijn genomen.
Nepnieuws is campagnemiddel
De verspreiding van nepnieuws is een groeiend probleem in Nigeria, met bijna 200 miljoen inwoners het land met het hoogste inwonertal van Afrika. Ruim de helft van de Nigerianen heeft toegang tot internet, tientallen miljoenen zijn actief op Facebook of WhatsApp.
Vooral op WhatsApp draait de geruchtenmolen op volle toeren, zegt Dayo Aiyetan, directeur van het International Centre for Investigative Reporting (ICIR) in zijn kantoor in de hoofdstad Abuja. "Bij de vorige verkiezingen in 2015 was nepnieuws geen grote uitdaging. Maar nu zetten politici het in als campagnemiddel."
Digitaal moddergooien
Hoewel er maar liefst 73 kandidaten op het stembiljet staan, draaien de verkiezingen om twee mannen: Muhammadu Buhari, de huidige president, en zijn uitdager Atiku Abubakar, een rijk zakenman die eerder vicepresident was.
Campagneteams en aanhangers van beide kandidaten maken zich schuldig aan digitaal moddergooien. Sociale media worden overspoeld met bewerkte foto's en video's, beschuldigingen over corruptie en andere schimmige praktijken gaan over en weer.
Laatst zou Buhari stiekem zijn overleden, een dubbelganger deed zich voor als de president. Het verhaal kreeg zo veel aandacht dat Buhari het gerucht persoonlijk moest ontkrachten.
CrossCheck
In een poging de stroom aan nepnieuws te bestrijden is het ICIR samen veertien andere nieuwsredacties een speciaal collectief begonnen: CrossCheck Nigeria. Op sociale media speuren zij naar twijfelachtige berichten over de verkiezingen die veel gedeeld worden, om ze vervolgens helemaal uit te pluizen.
Datajournalist Damilola Ojetunde (26) klapt zijn laptop open en laat een video zien. Te horen is hoe jongeren in Lagos president Buhari uitjoelen. "Allemaal nep", zegt hij. Het beeld klopt wel, maar het geluid niet – uit een originele video, die Damilola wist op te diepen, blijkt dat Buhari juist enthousiast wordt toegejuicht.
Hij kan er om grinniken, maar het zijn juist dit soort berichten die het wantrouwen in de media voeden. Volgens onderzoek van NiemanLab is het vertrouwen in traditionele media in Nigeria laag. De kans dat een onzinbericht serieus wordt genomen, is daardoor groot. "Dat maakt nepnieuws heel gevaarlijk,” zegt Damilola. “Zeker als er conflicten op het spel staan."
Vinger in inktpot
Afgelopen week ging het verhaal dat kiezers enkel met hun wijsvinger mochten stemmen als een lopend vuurtje door sociale media. Wie een andere vinger in de inktpot doopte, zou een ongeldige stem uitbrengen.
CrossCheck wist het nieuws snel te ontkrachten – alle vingers zijn toegestaan – maar het gerucht bleek zo hardnekkig, dat zelfs Damilola’s eigen vader niet geloofde dat het bericht niet klopte. "Weet je het zeker? Vroeg hij aan me. Terwijl wij het zelf bij de kiescommissie hadden gecheckt!"
