Gaat het klimaatbeleid Nederland écht 1.000 miljard euro kosten?

Kijkt u eerst even 15 seconden mee om te zien hoe Thierry Baudet schermt met de 1000 miljard:

Baudet deed het bedrag in oktober vorig jaar voor het eerst uit de doeken in een video, en herhaalt het sindsdien in nagenoeg ieder debat over het klimaat, zowel in de Tweede Kamer als daarbuiten. Duizend miljard voor het klimaatakkoord, zou het heus? Baudet maakt, zegt hij, een optelsom:

In een iets andere versie van de berekening  telt hij bij het verduurzamen van de gebouwen de geschatte kosten op van het energieakkoord tot 2030 (180 miljard euro) en de periode daarna (400 tot 600 miljard euro). Bij elkaar opgeteld inderdaad ruim 1000 miljard euro. In weer een andere versie zei Baudet dat de energietransitie volgens directeur Frans Rooijers van CE Delft 50 miljard euro per jaar kost, en dat twintig jaar lang. Rooijers zelf spreekt dat overigens tegen.

Goed, maar hoe zit het nou wél? Zouden de afzonderlijke bedragen kloppen?

Energieneutrale woningen: 235 miljard euro

Eerst de 235 miljard euro voor het verduurzamen van Nederlandse woningen. Baudet baseert zich daarvoor op een studie (PDF) van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB). Daarin staat inderdaad dit: 

Er is alleen niemand die alle bestaande bouw wil opkrikken tot het allerhoogste energielabel. Alle huizen op het energielabel A+ brengen, kost bijvoorbeeld ‘slechts’ 80 miljard euro. In het conceptklimaatakkoord (PDF) gaat het voorlopig om het verduurzamen van 1,5 miljoen woningen tot 2030. Daarvoor is een bedrag van 20,4 miljard voorzien, heel wat minder dan de 235 miljard waarmee Baudet schermt. Ook houdt de EIB-studie geen rekening met nieuwbouwwoningen, die vanaf 2021 sowieso bijna volledig energieneutraal worden opgeleverd, of met innovaties waardoor verbouwen goedkoper wordt.

Er is nog iets: wie zijn woning energiezuinig maakt, bespaart op de energierekening. Baudet doet dat af als ‘kolder’ en verwijst onder meer op een mislukt experiment met warmtepompen in Zutphen, waar men juist méér ging betalen aan energie omdat de warmtepomp zoveel stroom slurpte. Volgens het EIB zelf levert de isolatie van woningen echter in totaal ook 85 miljard euro op, als besparing op de energierekening. ‘Ik ken die zaak in Zutphen niet. Wij gaan uit van de gemiddelden’, zegt EIB-directeur Taco van Hoek. Bij verduurzaming van alle bestaande woningen zouden de totale netto kosten dan niet uitkomen op 235 miljard euro, maar op 150 miljard.

Conclusie: niet 235, maar 20,4 tot 150 miljard euro.

Verduurzaming bedrijven

Dan zijn er de overige gebouwen: bedrijven, scholen, ziekenhuizen en de rest. Om die in 2050 energieneutraal te maken zou nog eens 235 miljard euro nodig zijn. Baudet baseert zich op uitspraken van EIB-directeur Taco van Hoek tijdens een debat in de Balie afgelopen zomer:

Ook hier wreekt zich dat er nog geen cijfers zijn voor 2050 en dat de EIB-berekening, zoals Van Hoek aangeeft, heel ruw is. Cijfers zijn er wel tot 2030: het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) berekent dat de investeringen voor het verduurzamen van kantoren, horeca, bedrijfshallen, scholen en ziekenhuizen in totaal circa 4,4 miljard euro bedragen. Daar staat per 2030 een besparing van brandstofkosten van 250 miljoen per jaar tegenover, aldus het Planbureau.

Conclusie: niet 235, maar 4,4 tot 150 miljard euro.

Subsidies zon en wind

Vervolgens moet de energie nog wél duurzaam worden opgewekt. Baudet gaat daarbij uit van 140 miljard euro voor subsidies op ‘zonnepanelen, biomassa en windmolens’, volgens dit screenshot uit de uitlegvideo  afkomstig van het ministerie van Economische Zaken:

Bij dat ministerie is het bedrag echter niet te vinden. FvD-persvoorlichter Jeroen de Vries laat desgevraagd weten dat het bedrag is gestoeld op ‘(voorzichtige) schattingen van de kosten’ uit een in 2015 gepubliceerd rapport van de Algemene Rekenkamer. Ook in dat rapport komt de 140 miljard echter niet voor. Het stuk gaat over de subsidies tot 2023, en klaagt zelfs dat ‘de ambitie tot 2050 nog niet is uitgewerkt in een stappenplan’.

De bedragen die wél rondgaan, liggen intussen veel lager. Navraag bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) – de organisatie die subsidies voor duurzaamheidsprojecten verstrekt – leert dat er op dit moment tot 2025 in totaal voor 16,7 miljard aan subsidies is toegezegd.

Zinnige voorspellingen voor de periode daarna zijn nog niet te maken, omdat de energieprijzen nog kunnen veranderen. Daarbij komt dat de prijs van vooral wind- en zonne-energie daalt: onderzoeksbureau SEO verwacht dat windstroom in 2030 goedkoper is dan stroom uit de kolencentrale (PDF). Zie bijvoorbeeld deze grafiek: de dalende ‘pluim’ is windstroom, de stijgende elektriciteit uit steenkool. Uitgedrukt in levelized cost of energy, een maat voor kosten versus opbrengst:

Conclusie: geen 140, maar voorlopig slechts 16,7 miljard euro.

Energietransitie

En dan is er het tamelijk amorfe bedrag dat Baudet uittrekt voor de overgang naar een volledig klimaatneutrale energievoorziening tot 2050. Zo’n 400 tot 600 miljard euro denkt hij dat nodig is voor het vernieuwen van elektriciteitsnetwerken, het plaatsen van laadpalen en zaken zoals het vervangen van vrachtwagens en auto’s. ‘Alleen al het aanleggen van infrastructuur zal tientallen miljarden kosten’, schrijft Forum in zijn onderbouwing. Op video verwoordt Baudet het nog losser: het totaalbedrag ‘zal makkelijk kunnen oplopen tot 1000 miljard.’

Volgens de voetnoot bij de geschreven uitleg baseert Baudet zich op een overigens pas deze week verschenen analyse van de stichting Milieu, Wetenschap & Beleid, waarin zou staan dat 27 procent duurzame energie in 2030 ‘minstens 180 miljard euro’ kost in 2030. Losjes doorgerekend naar 95 procent duurzame energie in 2050, kom je inderdaad al snel uit ruim boven de 400 miljard euro.

Maar op de berekening, uitgevoerd door een groep ingenieurs rond de openlijk tegen CO2-beleid agerende site Climategate.nl, is wel wat aan te merken. Zo blijkt de prijs van 27 procent duurzame energie geen 180 maar ongeveer 100 miljard euro, zitten er in de berekening bedragen die Baudet al eerder had meegeteld en rekenen de ingenieurs veel opbrengsten niet mee. In een bespreking wijst energiedeskundige Marc Londo (Universiteit Utrecht) op een reeks ‘wezenlijke fouten’, die maken dat ‘de geclaimde totale kosten een sterke overschatting zijn’.

Een andere inschatting is die door het Planbureau voor de Leefomgeving, van de zogeheten nationale meerkosten, een bedrag dat weergeeft welke kosten beleid uiteindelijk extra kost. Om aan de afgesproken vermindering van 49 procent CO2-uitstoot te komen, lopen de jaarlijkse meerkosten op tot 3 miljard per jaar in 2030, volgens het PBL – heel ruim berekend, zo’n 33 miljard euro. Op de achterkant van een envelop ruw doorgerekend zou dat neerkomen op een goede 100 miljard euro in 2050.

Conclusie: geen 400, maar eerder 100 miljard euro.

Dus, in hoeverre heeft Baudet gelijk?

De stelligheid waarmee Baudet het bedrag van 1000 miljard noemt, staat nogal in contrast met de zwakke of ontbrekende onderbouwing. Opvallend is dat Baudet in de Kamer, op video en op schrift verschillende berekeningen noemt. Daardoor lijkt het of hij een rond bedrag heeft gekozen, en daar naartoe rekent.

Omdat veel factoren nog onbekend zijn, zijn de kosten tot 2050 nauwelijks te controleren. Met officiële cijfers kom je voorlopig in elk geval niet verder dan zo’n 50 miljard euro:

Daarin ontbreken belangrijke bedragen, omdat de meeste prognoses niet verder kijken dan 2030 en men in de sommen bijvoorbeeld geen rekening houdt met zaken als het duurzaam maken van de landbouw, of het mogelijke vertrek van bedrijven. ‘De kernboodschap dat het om zeer indrukwekkende bedragen gaat, daarin heeft hij gelijk’, zegt directeur Van Hoek van het EIB. ‘Van woningen tot het verkeer: álles is doordrongen van fossiele brandstoffen.’ Ruim rekenend zou het bedrag kunnen oplopen tot 500 tot 700 miljard euro:

Dat laatste ligt overigens ook in het verlengde van het bedrag waarop een schatting van onderzoeksbureau CE Delft uitkwam in 2017: zo’n 660 miljard euro. Veel geld, maar bedenk wel dat het bedrag wordt uitgesmeerd over dertig jaar. Per jaar zou dat neerkomen op 2 tot 3 procent van het bruto nationaal product.

Baudet veronachtzaamt echter dat investeringen ook geld opleveren, en houdt geen rekening met nieuwbouw of het goedkoper worden van duurzame technieken. Los nog van het feit dat fossiele brandstoffen volgens de meeste ramingen óók duurder worden, en meer klimaatverandering uiteindelijk eveneens hogere kosten met zich mee zal brengen. 

Op basis van de beschikbare informatie is Baudets inschatting te hoog. Maar wat het beoogde klimaatbeleid dan wél gaat kosten, is een open vraag. Eerder zo’n 500 tot 700 miljard euro, schatten we in.