Het ecofascisme dat ons in de afgrond stort

Heeft het klimaatactivisme trekken van het nationaal-socialisme? Ik weet het: debatten worden niet interessanter als het verwijt ‘fascist’ valt. Toch boeit me het terugkerende gebruik van die term, nu weer in het klimaatdebat. 25 jaar terug was fascisme nog het vrijwel exclusieve verwijt voor extreem-rechts. Nu zie je dat iedereen – elke politicus, elke activist – met het begrip besmeurd kan worden, en zelden onderbouwd. Woorden als islamofascisme en ecofascisme illustreren dat fascisme een containerbegrip is geworden: een synoniem voor gevaarlijk extremisme.

De omslag kwam met Fortuyn. Na diens moord in 2002 moesten zijn critici en opponenten het ontgelden. Thom de Graaf bijvoorbeeld, de toenmalige D66-leider die citeerde uit de dagboeken van Anne Frank nadat de LPF-voorman de grenzen wilde sluiten voor moslims. „De kogel kwam van links”, zeiden ze in de LPF. Het legde links vrijwel het zwijgen op.

Vooral Wilders profiteerde nadien. Hem werd geregeld fascisme verweten, vooral vanaf 2009, maar daarvoor kwam nooit meer brede steun. Gelijktijdig gebruikte hij zelf zonder aarzeling het woord islamofascisme voor de islam. Interessant genoeg was het nota bene De Telegraaf die in 2014 het Tweede Kamerlid Machiel de Graaf (PVV) (die laatst in de Kamer ruziede met Öztürk van Denk) woordgebruik verweet dat „fascistoïde associaties” opriep.

En nu duikt overal het ecofascisme op. De Fries Gert-Jaap van Ulzen gebruikte de term al geregeld toen hij in 2017 de VVD overreedde te schrappen dat klimaatverandering leidt tot ‘stijgende zeespiegels en hevige regenbuien’. (Van Ulzens positie als Fries VVD-bestuurder werd later onhoudbaar wegens een aanstootgevende tweet.) Op een website als Climategate komt het voortdurend terug. En Leon de Winter, strijder tegen ‘de linkse elites’, schreef woensdag in De Telegraaf: „Na de utopieën van Marx, Hitler, Stalin en andere helden van de (nationaal-)socialistische intelligentsia, allemaal verdronken in zeeën van bloed, wordt nu gepoogd de heilstaat van de klimaatutopie te vestigen.’’

Het deed me denken aan 1994, toen dezelfde Leon de Winter nog co-auteur was van de Handleiding ter bestrijding van extreem-rechts. De Winter was destijds bezorgd dat politici te veel met extreem-rechts zouden meebuigen.

En je zou denken: wie van zichzelf weet dat hij het gevaar eerder in eigen ogen nogal overdreef, zal hebben geleerd zijn eigen extremisme te wantrouwen en temperen. Verrassend genoeg is dat voor sommigen toch te veel gevraagd.

Het onderstreept, vrees ik, het probleem van veel ecofascisme-roepers: zij zien niet hoe onmachtig hun verwijt is, omdat zij het extremisme niet zien waarmee ze anderen extremisme verwijten.

Tom-Jan Meeus (t.meeus@nrc.nl; @tomjanmeeus) schrijft op deze plek een wisselcolumn met Lotfi El Hamidi.

Correctie 14 februari: In een eerdere versie van dit artikel werd Gert-Jaap van Ulzen aangeduid als Gert-Jan van Ulzen. Tevens stond foutief vermeld dat Van Ulzen “geroyeerd” werd door de VVD.