Rutte: EU moet meer voor eigen macht opkomen

De Europese Unie moet „minder naïef” worden, beter opkomen voor de eigen belangen en gaan beseffen dat macht „geen vies woord” is. Het is de boodschap van premier Mark Rutte (VVD) in de zogenoemde Churchill-lezing over Europa, deze woensdagavond op de Universiteit van Zürich. De belangrijkste vraag voor de EU is nu, volgens Rutte: wat moet er gebeuren om niet „de tweede” te zijn op het wereldtoneel, „of de derde”.

Rutte, die wordt gezien als kandidaat voor een toppositie in Brussel, spreekt het niet uit, duidelijk is het wel: Europe first. Wat hem betreft. De EU moet volgens hem de eigen economische positie beter gebruiken om invloedrijk en effectief te zijn, en begrijpen dat je je als Europa in de wereld niet meer alleen staande kunt houden met mooie principes. „Onder de Amerikaanse veiligheidsparaplu was het nog makkelijk om het morele gelijk op te eisen en anderen te vertellen waar ze fout zitten en wat ze wel of niet zouden moeten doen.”

Op de dansvloer met Trump

Rutte zegt dat hij zelf na acht jaar premierschap tot de conclusie is gekomen dat „streetwise zijn ook een vorm van wijsheid is”. Precies dat, is zijn verhaal, gunt hij Europa. Dan kun je kritisch zijn over de Amerikaanse president Donald Trump, zegt hij ook. „Maar soms moet je dansen met wie nu eenmaal op de dansvloer staat.”

Lees ook de hele speech: In onzekere wereld is macht geen vies woord

De EU zou volgens Rutte Trumps aanvallen op de wereldhandelsorganisatie WTO en de VN moeten gebruiken „als breekijzer” om die organisaties effectiever en efficiënter te maken. En Trumps kritiek op NAVO-landen die te weinig uitgeven aan defensie kan het bondgenootschap helpen om de Europese veiligheid en verdediging te verbeteren „al hangt daar een prijskaartje aan”. Rutte vindt dat de Europese NAVO-lidstaten meer samen moeten optrekken en leren om „in militair opzicht op eigen benen te staan”.

Rutte pleit ook voor een krachtiger buitenlands beleid van de EU. Nu moeten nog alle 28 EU-landen erachter staan voordat Europa sancties kan opleggen aan landen buiten de EU. Van die regel moet de EU volgens Rutte in sommige gevallen afwijken. Hij vindt dat Europese landen nu „te vaak uit elkaar worden gespeeld”.

Interviews in Europese kranten

Zelf ontkent Rutte dat hij kandidaat is om de voorzitter van de Europese Commissie, Jean-Claude Juncker, op te volgen, of Donald Tusk, voorzitter van de Europese Raad van regeringsleiders. De lezing in Zürich – vernoemd naar Churchill die in 1946 op dezelfde universiteit Europa opriep om zich te verenigen en „op te staan” – zal vast en zeker wél worden gezien als een verkapte sollicitatiebrief. De afgelopen jaren werd de Churchill-lezing gehouden door onder anderen Juncker, zijn voorganger José Manuel Barroso en ook door Herman van Rompuy, die van 2010 tot 2014 voorzitter was van de Europese Raad.

Rutte gebruikt het optreden in Zürich ook meteen om zijn Europese zichtbaarheid te vergroten: deze woensdag en morgen verschijnen er interviews met hem in de Süddeutsche Zeitung, de Neue Zürcher Zeitung, Le Monde, El País en de Financial Times.

Daar komt nog bij: de Churchill-lezing is de derde grote toespraak door Rutte over Europa, in nog geen jaar tijd. In maart vorig jaar hield hij in Berlijn een toespraak met als titel ‘Geen woorden, maar daden. De belofte van Europa waarmaken.’ In het Europees Parlement in Straatsburg sprak hij drie maanden later opnieuw over de toekomst van Europa. Die speech heette ‘A Deal is a Deal: a Union of Rules in an Unruly World’.

Rutte toonde in die verhalen al dat hij, anders dan hij daarvoor steeds had gezegd, wel ideeën had over Europa die verder gingen dan geld verdienen door de interne markt. In Berlijn had hij het over „de oerbelofte van Europa” en „het grote belang van Europese samenwerking”. In Straatsburg zei Rutte dat zijn mening over het belang van de EU was veranderd, hij zag nu in dat de samenwerking niet alleen goed was voor ‘brood en boter’, maar ook voor de veiligheid, stabiliteit en de rechtstaat.

Hij had beseft hoe belangrijk de samenwerking was, zei hij toen, nadat de MH17 was neergehaald en de andere EU-landen Nederland hadden gesteund – ook toen Nederland Rusland verantwoordelijk had gesteld voor dat neerschieten.

In Zürich was de titel: ‘The EU: from the power of principles towards principles and power’. Het is niet voor het eerst dat de zogenoemde soft power van de – vaak verdeelde – EU ter discussie wordt gesteld. Voor Rutte is het wel een duidelijke stap verder in het belang dat hij hecht aan Europa: in zijn eerdere toespraken kwam hij nog met voorstellen die de EU beter moesten laten functioneren, om de lidstaten te „dienen”. Nu gaat het hem om macht en invloed van de EU zelf, als wereldspeler.