In Brussel krijgt polderpremier Rutte vleugels

Dat ene beeld zegt ­alles over de nieuwe Europese rol van Mark Rutte. Eerst is er de Britse premier Theresa May die zich, zichtbaar verongelijkt, bij Europese Commissievoorzitter Jean-Claude ­Juncker beklaagt dat hij haar ‘warrig’ heeft genoemd. Juncker kijkt vol on­geloof, alsof hij haar niet goed verstaat. ‘Ik? Wat?’ ‘Nebulous’, herhaalt May, ­‘mistig’. ‘Neeeuh’, zegt Juncker. ‘Wel’, ­antwoordt May. En dan, terwijl de twee voor de camera staan te kibbelen, komt Rutte als de alom geaccepteerde vredestichter tussenbeide.

Het is een bewuste ingreep van Rutte, die vrijdagochtend 14 december bij aanvang van de tweede dag van de EU-top. Hij maakt zich los uit een gesprek met collega-premiers om de voor May toch al dramatische vergadering van de regeringsleiders – ze had niets te bieden en kreeg niets gedaan – niet met een bitse woordenwisseling af te ronden. ‘Geen tweede Salzburg’, dreunt het door Ruttes hoofd, die EU-top in Oostenrijk enkele maanden eerder waar May zich ver­nederd voelde en de Britse kranten ­vervolgens van leer trokken tegen ‘de hinderlaag’ (The Guardian) van de ‘EU-­ratten’ (The Sun).

Ook achter de schermen, zonder ­camera’s, neemt Rutte tijdens die ­decembertop herhaaldelijk het initiatief. Kort nadat hij May en Juncker met zachte hand tot redelijkheid heeft gemaand, organiseert Rutte een ‘oploopje’ in de gang van de tolkencabines. Bondskanselier Angela Merkel, de Franse president Emmanuel Macron, EU-president Donald Tusk, Juncker en May luisteren naar de klemmende oproep van de ­Nederlandse premier om de dialoog met Londen open te houden. Rutte maakt zich zorgen over de opstelling van Tusk, die zijn geduld met het gedraal en gedraai van May begint te verliezen. Hij vindt gehoor bij de anderen: in hun ­persconferenties na afloop van de EU-top verzekeren de leiders dat de deur naar Londen openblijft. Ruttes geitenpaadje, maar dan op Europees niveau.

Merkel, Macron en Mark

‘Er is sprake van groot Nederlands activisme inzake de Brexit’, zegt een nauw betrokken EU-ambtenaar. En niet alleen bij de Brexit, verzekeren Brusselse diplomaten. Dat Rutte is gevraagd woensdagmiddag in Zürich de jaarlijkse Churchill-lezing uit te spreken – over een ‘sterker Europa in een veranderende wereld’ (zie kader) – is geen toeval. Zoals een EU-ambtenaar het verwoordt: ‘Binnens­kamers spreken we over de drie M’s: ­Merkel, Macron en Mark.’

De drie M’s vormen ‘de kurk waarop de EU27 drijft’, zegt een diplomaat. Zij zijn, samen met Juncker en Tusk, cruciaal voor de tot nog toe even opmerkelijke als ongekende eenheid tussen de 27 lidstaten tegenover het Verenigd ­Koninkrijk bij de complexe en moeizame Brexitonderhandelingen. Merkel, Macron en Rutte bellen, mailen en sms’sen volop om posities te coördi­neren, net als hun adviseurs en ambtenaren.

De befaamde lines to take, het politieke antwoord van de 27 als May iets presenteert of het Britse Lagerhuis weer eens stemt, zijn voorgekookt door de drie M’s, Juncker en Tusk. Rutte en zijn team zijn naast de inhoud ook belangrijk voor ‘de toon’ van de reacties, zeggen betrokkenen. Waar ­Macron en Tusk er niet voor terugdeinzen May te bruuskeren – neem de ‘speciale plek in de hel’ die Tusk vorige week in gedachten had voor brexiteers  – denkt de Nederlandse polderpremier steeds aan het onvermijdelijke moment dat hij toch weer met May om de tafel moet.

Rutte en Merkel maken zich – uit welbegrepen economisch eigenbelang – sterk voor een ordelijk vertrek van het Verenigd Koninkrijk. Macron is minder bevreesd voor een harde Brexit, met alle economische ellende van dien, al stelt hij zich de laatste tijd gematigder op. ‘Macron heeft naast de gele hesjes kennelijk geen zin in ook nog eens boze Franse truckers bij Calais die niet meer naar ­Dover kunnen’, concludeert een diplomaat.

Zijn functie als bemiddelaar neemt niet weg dat Rutte vierkant achter zijn Ierse collega Leo Varadkar staat, wiens land het zwaarst getroffen wordt door de Brexit. En dat hij onomwonden Brussel boven Londen verkiest. ‘We moeten geen dingen doen voor de Britse markt van 65 miljoen mensen die onaanvaardbare risico’s met zich meebrengen voor de Europese markt van 420 miljoen mensen’, zei Rutte tijdens de nu ­befaamde EU-top in Salzburg. Eerder brandde hij de brexiteers af met een hard betoog over de economische, sociale en politieke puinhoop die ze hebben veroorzaakt.

Maar als het Nederlands en EU-belang samenvallen (beperk de Brexit-schade), staat Rutte vooraan om dat gedeelde doel te bereiken. Precies zoals hij in 2016 tijdens het Nederlandse EU-voorzitterschap samen met Merkel het verreikende migratieakkoord met Turkije sloot. Wat helpt is dat Nederland, met Groot-Brittannië op weg naar de uitgang, doorschuift naar positie nummer 3 in de EU. Grotere concurrenten als Italië en ­Polen liggen overhoop met Brussel en de Spaanse premier worstelt thuis met zijn politieke voortbestaan.

Niet eurosceptisch meer

Rutte is met ruim acht jaar premierschap een van de langstzittende leiders aan de Brusselse vergadertafel. Die er­varing en zijn Hollandse polder-dna ­maken hem bij uitstek de bruggenbouwer in Brussel, temeer daar Rutte zijn ­euroscepsis heeft afgeschud. ‘De Rutte van 2019 is niet meer die van 2012’, beaamt een diplomaat. Het afzetten tegen de EU is verruild voor de inzet ervoor.

‘Nederland heeft zich het binnenkransje van de EU ingewerkt’, zegt een EU-ambtenaar. Dat is overigens niet alleen de verdienste van Rutte. Het is ook het werk van de Nederlandse EU-ambassadeur in Brussel en het feit dat diens voorganger nu in Parijs zit en de toen­malige tweede man van de EU-­ambassade naar Berlijn verkaste.

De aandacht van buitenlandse media voor Rutte is groot. De Financial Times, Le Monde, El País: ze komen graag langs in het Torentje. Op zijn beurt geeft Rutte speeches over de EU, zoals woensdag in Zürich en vorig jaar in Berlijn. En hij ­bemoeit zich intensief met andere ­gevoelige EU-discussies, zoals die over de toekomst van de eurozone. Het voedt de geruchten dat hij geïnteresseerd zou zijn in een van de Europese topbanen die dit jaar vrijkomen, vooral die van EU-­president. Speculaties die Rutte steevast in de categorie ‘onzin’ plaatst.

EU-ambtenaren betitelen Rutte als de ‘model-Europeaan’ aan de Brusselse leiderstafel. ‘Al zegt dat ook wel wat over het veranderde gezelschap aan die tafel’, merkt een van hen op. Naast populisten en nationalisten als de Hongaarse premier Viktor Orbán, de Italiaanse premier Giuseppe Conte en Mateusz Morawiecki (Polen) is iemand als Rutte al snel een verdediger van de EU.

In Brussel is Rutte op zijn top, zeggen diplomaten. De perfect storm, zoals de ­opeenstapeling van onheil voor de EU vaak wordt genoemd, geeft hem juist vleugels. Het is wel altijd even acclima­tiseren als hij weer op het Binnenhof landt.