SPD en CDU ontdoen zich van ballast

Om klaar te zijn voor nieuwe verkiezingen nemen de twee grote Duitse regeringspartijen SPD en CDU los van elkaar afstand van de meest omstreden maatregelen die ze zélf hebben doorgevoerd. De twee partijen willen daarmee elk een hardnekkig intern conflict bezweren en kiezers terugwinnen.

Het scherpst is de breuk met het eigen verleden bij de SPD. De sociaaldemocraten keren zich af van een belangrijk onderdeel van de hervorming van de arbeidsmarkt waartoe bondskanselier Gerhard Schröder (SPD) zo’n vijftien jaar geleden besloot, de zogeheten ‘Agenda 2010’.

Die hervorming heeft wel bijgedragen aan het herstel van de Duitse economie. Maar vooral de versobering van de werkloosheidsuitkering heeft bij de SPD-achterban in de loop der jaren veel kwaad bloed gezet. Die versobering wil de partij nu ongedaan maken.

Lees ook het profiel van Annegret Kramp-Karrenbauer, een vertrouweling van Angela Merkel

Voor de CDU is het vluchtelingenbeleid van bondskanselier Merkel de open wond die steeds tot hoog oplopende twisten binnen de partij leidt. Merkels opvolger als partijleider, Annegret Kramp-Karrenbauer, wil de angel uit het debat halen en duidelijk maken dat de CDU alles zal doen om te voorkomen dat een ongereguleerde komst van honderdduizenden asielzoekers als in 2015/2016 zich kan herhalen.

Les geleerd

Daartoe hield de CDU deze zondag en maandag, zonder dat Merkel zelf erbij aanwezig was, een reeks (deels openbare) debatten over wat er destijds is misgegaan en wat er beter kan op het gebied van migratie en integratie. Ook experts van buiten waren uitgenodigd aan de discussies deel te nemen. Na afloop zei Kramp-Karrenbauer dat Duitsland voortaan moet zorgen dat het vluchtelingenbeleid in Europees beleid is ingebed. „We hebben onze les geleerd.”

Zowel SPD als CDU willen zich snel van de politieke ballast uit hun verleden ontdoen, voor het geval het tot vervroegde bondsdagverkiezingen komt. Eind mei zijn er behalve Europese verkiezingen ook deelstaatverkiezingen in Bremen. Zet de neerwaartse trend bij de SPD zich daar voort, dan kan de druk op partijleider Andrea Nahles om uit de coalitie met CDU en CSU te stappen zo sterk worden dat ze de samenwerking met de christendemocraten opzegt. Dat kan tot vervroegde verkiezingen leiden.

In landelijke peilingen staat de SPD op een schamele 15 tot 17 procent, op gelijke hoogte met of in sommige peilingen zelfs onder de Groenen. De zusterpartijen CDU en CSU staan samen op zo’n dertig procent.

In het najaar zijn er bovendien verkiezingen in de Oost-Duitse deelstaten Brandenburg, Saksen en Thüringen, waarbij hetzelfde risico van een afstraffing van de SPD bestaat. Tegen het eind van het jaar doet zich bovendien nóg een moment voor waarop het voortbestaan van de coalitie op het spel staat. Bij de vorming van de regering is afgesproken dat de partijen dan zullen evalueren of ze tevreden zijn met wat ze bereikt hebben.

De SPD erkent nu dat de hervorming van de arbeidsmarkt onder Schröder tot angst voor maatschappelijke achteruitgang heeft geleid bij veel mensen die hun baan verliezen. Onder de in 2005 ingevoerde regeling werd de periode waarin mensen een werkloosheidsuitkering krijgen verkort tot één tot twee jaar (afhankelijk van de leeftijd van de ontvanger). Daarna volgt terugval naar een Hartz IV-bijstandsuitkering, die genoemd is naar de voorzitter van de commissie die de hervormingen indertijd heeft ontwikkeld: oud-VW-manager Peter Hartz.

Zo’n zes miljoen mensen in Duitsland (onder wie ook kinderen) zijn afhankelijk van zo’n uitkering. De hoogte bedraagt 424 euro voor een alleenstaande, waar nog steun voor huur en energiekosten bij kan komen, plus extra bijdragen voor gezinnen met kinderen. Wie niet solliciteert kan gekort worden op zijn uitkering.

Sancties

„We laten Hartz IV achter ons”, verklaarde partijleider Nahles zondag. Niet alleen wil de partij dat werklozen minder snel terugvallen naar bijstandsniveau, ook moeten zij minder snel gestraft worden.

De gehate naam van het Hartz IV-uitkering moet vervangen worden door de vriendelijker term ‘Burgergeld’. Wie deze uitkering krijgt wordt in elk geval de eerste twee jaar niet meer verplicht om in te teren op zijn of haar eigen vermogen of te verhuizen naar een goedkopere huurwoning. En het minimumloon, nu 9,19 euro per uur, moet van de SPD op den duur omhoog naar twaalf euro.

Met deze voornemens richt de SPD zich duidelijk op haar traditionele sociaaldemocratische kiezers. Maar in de huidige regering is ze nog gebonden aan het regeerakkoord met CDU/CSU en zal ze naar verwachting niet veel van de nieuwe plannen kunnen realiseren. CDU-politici verwijten hun coalitiegenoot van plan te zijn „de sociale markteconomie te begraven’’ en een „hardlinkse koers” te willen volgen.