Racistisch schelden taboe in Tunesië: eerste veroordeling onder nieuwe racismewet is een feit

De in oktober door het Tunesische parlement aangenomen wet is de eerste van zijn soort in de Arabische wereld en de tweede (na Zuid-Afrika) in Afrika. Mensenrechtenorganisaties spraken na de vrijwel unanieme stemming in het parlement van een ‘historische stap’.

Het incident had vorige maand plaats in een basisschool in de kuststad Sfax. Een vrouw kwam verhaal halen nadat haar dochter wegens wangedrag eruit was gestuurd. Zij drong de klas binnen, schold de zwarte onderwijzer op racistische wijze uit ten overstaan van de hele klas en krabde hem in het gezicht.

Leraar Ahmed Trabelsi diende een klacht in, als eerste op grond van de nieuwe wet. Dat deed hij ‘voor zijn eer, voor die van zijn collega’s en voor de zwarten in Tunesië in het algemeen’, volgens lokale media.

Terwijl de moeder in voorarrest werd genomen, kreeg Trabelsi veel steun. Minister van Onderwijs Hatem Ben Salem ontving hem ten departemente en bezwoer hem zijn aangifte niet in te trekken, ondanks dreigementen.

Gemengde gevoelens

Voorzitter Saadia Mosbah van M’nemty, een organisatie die zich inzet tegen racisme, heeft gemengde gevoelens over het vonnis. Mooi dat de nieuwe wet wordt toegepast, zegt ze telefonisch vanuit Tunis, maar waarom zo’n lage straf? En waarom kwam de vader van het meisje, die de onderwijzer zelfs in zijn woning kwam belagen, er zo makkelijk af?

Racisme is wijd verspreid in Tunesië. ‘We krijgen gemiddeld elke dag wel een klacht binnen’, zegt Mosbah. ‘Zwarte Tunesiërs worden uitgescholden of gediscrimineerd, zwarten uit andere Afrikaanse landen worden regelmatig ook fysiek belaagd.’

Afstammelingen van vroegere zwarte slaven vormen 10 tot 15 procent van de Tunesische bevolking. Daarnaast telt het land circa 6.500 Afrikaanse studenten en zo’n 60 duizend personen uit Afrika onder de Sahara – arbeidsmigranten zowel als migranten onderweg naar Europa.

Uitbuiting

Vooral de laatste categorieën hebben het soms zwaar te verduren. Migranten zonder verblijfsvergunning moeten, om in leven te blijven en hun boetes te betalen, werken in de informele sector. Omdat ze geen hulp kunnen zoeken bij de overheid, staan ze daar bloot aan uitbuiting en discriminatie.

Een reeks racistische geweldsdaden in 2016 leidde tot een maatschappelijk debat over racisme. Na het neersteken in Tunis van drie Congolese studenten (een raakte ernstig gewond) diende premier Youssef Chahed een wetsontwerp tegen racisme in bij het parlement. ‘We hebben een nationale strategie nodig voor mentaliteitsverandering’, zei hij.

Op racistische beledigingen staat sinds oktober maximaal een jaar gevangenisstraf. Oproepen tot haat, verspreiden van racistische ideeën en lidmaatschap van een organisatie die discriminatie voorstaat kan een tot drie jaar celstraf opleveren. Ook kunnen klachten nu rechtstreeks bij justitie worden ingediend. ‘Slachtoffers hoeven niet meer naar de politie’, zegt Mosbah. ‘Die nam het probleem nooit serieus.’

Gerichte aanslag?

Nog in december werd een zwarte man doodgestoken in La Soukra, een buitenwijk van Tunis. Als voorzitter van de Bond van Ivorianen in Tunesië sprak Falikou Coulibaly zich regelmatig uit tegen racistisch geweld. Volgens de politie was de dader een telefoondief, Coulibaly’s medestanders vermoeden een gerichte aanslag. Op de moord volgden twee dagen van demonstraties.

Racisme komt in Tunesië waarschijnlijk niet meer voor dan in andere Noord-Afrikaanse landen. Het verschil is dat Tunesië een krachtig maatschappelijk middenveld en een vrije pers heeft. Die kunnen misstanden aan de kaak stellen.

Sinds de democratische omwenteling van 2011 werden de mensenrechten in een reeks wetten verankerd. Naast een alom geprezen nieuwe grondwet is er bijvoorbeeld een wet die alle vormen van geweld (ook economisch) tegen vrouwen verbiedt. Een door president Beji Caïd Essebsi benoemde commissie heeft voorgesteld homoseksualiteit te legaliseren, de doodstraf af te schaffen en de ongelijkheid van man en vrouw in het erfrecht te beëindigen.