Onbekende grijze muis gaat voor ‘de echte macht’

Manfred Weber, Europees leider in spe, oogt timide als hij het roer in handen heeft van de Hydra, een duikersvaartuig van de Nederlandse marine op de Rotterdamse Maas. Als de gezagvoerder na een paar minuten zegt dat de brug te vol is en alle gasten – hij bedoelt: afgezien van Weber – moeten vertrekken, vat Weber dat meteen persoonlijk op. „Dit is de manier om te zeggen: Manfred moet weg van het roer!”

In eigen kring is de 46-jarige christendemocraat uit Beieren al enige tijd gewend de leiding te hebben. In Brussel en Straatsburg is hij nu vijf jaar fractievoorzitter van de grootste politieke familie in het Europees Parlement, de centrumrechtse Europese Volkspartij (EVP). Alleen zijn eigen fractie is met 216 leden al groter dan de hele Tweede Kamer.

De Europese stoelendans is begonnen

Nu is hij op campagne om na de zomer Jean-Claude Juncker op te volgen als voorzitter van de Europese Commissie. Zijn uitstapje in de Rotterdamse haven is deel van een Europese ‘luistertour’ om ideeën op te doen voor zijn campagne en zich voor te bereiden op de baan.

Maar de Maas is wel wat anders dan een vergaderzaal in Brussel. Terwijl hij aan het roer van de Hydra staat, kijkt Weber onzeker om zich heen. Taxibootjes gieren over de rivier. Het water klotst, de winterzon doet de golven bedrieglijk schitteren. Achter hem staan enkele tientallen mensen op de brug. CDA’ers: minister Ank Bijleveld van Defensie is er, en Europarlementariër en CDA-lijsttrekker voor de Europese verkiezingen Esther de Lange. Journalisten. En marinemensen. Een van hen blijkt alweer stilletjes de besturing te hebben overgenomen, met een stick die hij achter Webers rug tevoorschijn haalt. Gelach op de brug. De politicus zat aan het roer, maar toch niet.

Europees leider, hoe word je dat? De meest voor de hand liggende voorbereiding is: eerst maar eens regeringsleider worden in het land waar je vandaan komt. Jean-Claude Juncker was jarenlang premier van Luxemburg. Donald Tusk, president van de Europese Raad, die de regeringsleiders verenigt, was premier van Polen. Commissievoorzitters die in het verleden geen premier waren geweest, hadden ten minste ruime bestuurlijke ervaring als minister. En: ze waren bekend bij het publiek. Gezichten van Europa.

Manfred Weber heeft een ander verhaal. Hij wil voorzitter van de Europese Commissie worden zonder enige regeringservaring. Zijn bagage is zuiver parlementair. Twee jaar is hij lid geweest van de Beierse Landtag – een Duits deelstaatparlement. Sinds vijftien jaar is hij Europarlementariër. Bij het grote publiek is Weber onbekend, ook in zijn eigen Duitsland. Deze zaterdag treedt hij op bij het CDA-congres in Amsterdam.

Toch is zijn positie sterk. Bij de verkiezingen voor het Europees Parlement in mei is Weber in Duitsland niet alleen lijsttrekker van zijn eigen christendemocratische partij, de Beierse CSU, maar ook van Angela Merkels CDU. Het is voor het eerst dat deze zusterpartijen één gemeenschappelijke lijsttrekker hebben voor Europese verkiezingen.

Maar zijn echte ticket naar de top: de zestig Europese christendemocratische en centrum-rechtse partijen die bij de EVP zijn aangesloten, hebben hem gekozen als hun kandidaat-voorzitter van de Europese Commissie – net zoals vijf jaar geleden Jean-Claude Juncker.

Lees ook het interview met Frans Timmermans: ‘Het gaat in Europa nu over overleven of slopen’

Verdeling van de topbanen

Dat is op zich nog geen garantie dat het lukt. Na de Europese verkiezingen verdelen de regeringsleiders de topbanen. Behalve de Commissievoorzitter moet er ook een nieuwe president van de Europese Raad komen, een nieuwe president van de Europese Centrale Bank, een EU-buitenlandchef – een gecompliceerde puzzel. Maar bij de keuze van de Commissievoorzitter moeten de regeringsleiders rekening houden met de uitslag van de verkiezingen, en de instemming krijgen van het Europees Parlement. De EVP zal na de verkiezingen zoals altijd de grootste partij zijn in het parlement – ook als christendemocraten in verschillende landen verliezen: bij de EVP zijn nu eenmaal verreweg de meeste Europese partijen aangesloten. Daardoor heeft Weber straks het initiatief bij het vormen van een meerderheid in het parlement.

De belangrijkste rivaal van Weber is straks PvdA-lijsttrekker Frans Timmermans, de kandidaat-Commissievoorzitter van de Europese sociaal-democraten. Maar die moet zijn hoop voorlopig vestigen op een alternatieve coalitie – van partijen buiten de EVP om. Weber ziet dat niet gebeuren: „Als je de regering in een land vormt betwist toch ook niemand dat de vertegenwoordiger van de grootste politieke partij de premier wordt? Zo is Mark Rutte ook premier geworden.”

Een ander risico voor Weber is dat regeringsleiders hem niet willen en van het parlement een andere kandidaat eisen. Maar in elk geval voor Angela Merkel wordt het al lastig een andere kandidaat dan Weber te steunen, bleek deze week. Alleen een voor de verkiezingen aangewezen ‘topkandidaat’ kan Commissievoorzitter worden, zei haar opvolger als partijleider, CDU-voorzitter Annegret Kramp-Karrenbauer, in Brussel tijdens een gezamenlijk optreden met Weber.

Een kandidaat dus om serieus rekening mee te houden. Maar wat wil Weber?

Even naar de kapper in het dorp

Helsinki, begin november. Enkele duizenden christendemocraten kijken naar een filmpje van de Commissiekandidaat die ze de volgende dag zullen kiezen. Er zijn twee smaken. De Finse (kortstondige) ex-premier Alexander Stubb, de latere verliezer, presenteert zich als een hippe, sportieve, veeltalige, liberale christendemocraat.

Webers filmpje is zo’n beetje het tegendeel. Hij neemt zijn Europese partijgenoten mee naar Beieren, naar het dorp Wildenberg, waar hij is geboren en nog altijd woont. Het liefst reist Weber elk weekend terug naar de Heimat. Soms op zaterdag naar de kapper in het dorp, als het even kan op zondag naar de (katholieke) kerk. Hij is getrouwd, geen kinderen. Politiek is zijn leven, maar Wildenberg is thuis. Hij wint de interne verkiezing bij de EVP met overmacht: meer dan 80 procent stemt op hem.

Zijn carrière had anders kunnen lopen, vertelt Weber begin dit jaar in zijn ruime werkkamer in het Europees Parlement in Brussel. Op zijn 31ste was hij niet alleen frontman met gitaar van een bandje dat Beierse feesten en huwelijken opvrolijkte, maar ook al lid van de Beierse Landdag namens de CSU, en voorzitter van JU, de jeugdorganisatie van de CSU. „Ik had een goede startpositie voor een traditionele carrière in Beieren”, oordeelt hij nu. Maar na amper twee jaar in het deelstaatparlement, stapte Weber op en meldde zich om Europarlementariër te worden. Ben je gek, vroegen zijn vrienden. Zo ver weg? „Maar ik wilde de echte macht”, zegt Weber. „Vanaf het eerste moment van mijn carrière had ik in gedachten: in Europa worden de fundamentele beslissingen genomen.” Wel bleef hij altijd actief in de partijstructuren van de CSU; hij is vicepartijvoorzitter en onderhoudt veel banden in de Duitse politiek, niet alleen in München maar ook in Berlijn. Met Angela Merkel kan hij het goed vinden.

Weber klom in vijftien jaar in Brussel zonder veel lawaai te maken op binnen de EVP. De machtige Franse christendemocraat Joseph Daul, zijn voorganger als fractievoorzitter en nog altijd EVP-partijvoorzitter, wierp zich op als zijn mentor. Beiden staan bekend als stille krachten, die het liefst op de achtergrond werken aan hun Europese machtsnetwerk. Weber is voorzichtig, een compromissenbouwer die weinig risico’s neemt. „Bruggen bouwen zit in mijn DNA,” zegt hij, „ik wil atijd compromissen sluiten.” In campagnetijd ziet hij die instelling zelf wel als „een uitdaging”, zegt hij. „In sociale media is het altijd zwart of wit, het compromis werkt niet meer en wordt gezien als zwak.” Hij zoekt naar eigen zeggen nog naar een „nieuwe manier” om dat te doorbreken.

Europese manier van leven

Toch krijgt hij op één gevoelig onderwerp ook buiten sociale media veel kritiek, ook van vrijwel alle andere pro-Europese partijen in het Europees Parlement. Weber weigert namelijk te breken met Fidesz, de partij van de Hongaarse premier Viktor Orbán. In september stemde Weber in het Europees Parlement persoonlijk wel voor het openen van een strafprocedure tegen Hongarije omdat Orbán tornt aan democratische vrijheden. Maar hij wil Fidesz niet uit de EVP zetten. Het zou een gevaar kunnen zijn voor zijn kansen op parlementaire steun voor zijn Commissievoorzitterschap na de verkiezingen. Maar de vraag gaat ook verder: waar trekt de christendemocraat Weber de grens van wat acceptabel is in Europa?

„Er is in Hongarije een probleem met de vrijheid van wetenschap en de vrijheid voor ngo’s. Dat is helder. Daar moeten we over praten”, zegt hij. Maar Weber ziet Fidesz nog altijd als een christendemocratische partij die achter „de Europese manier van leven” staat, zegt hij: „Over de fundamentele uitgangspunten zie ik geen problemen: de gelijkheid van man en vrouw, het bestaan van een sociale markteconomie.” Die Europese consensus gaat verder dan we denken, zegt Weber: ook andere Europese populisten, zoals Legaleider Salvini in Italië, zijn voor een sociaal zekerheidsstelsel. En zelfs arme Europese landen als Roemenië en Bulgarije hebben een publieke gezondheidszorg, terwijl Amerika nog altijd worstelt met Obamacare. „We hebben een gemeenschappelijke identiteit, een Europese manier van leven. Dit is common ground.”

Op een politiek punt neemt Weber wel afstand van Orbán. De Hongaarse premier wil dat de EVP na de Europese verkiezingen een coalitie sluit met ‘antimigratiepartijen’ zoals Lega in Italië, het voormalige Front National, nu Rassemblement National van Marine Le Pen in Frankrijk en de Partij van Recht en Rechtvaardigheid die Polen regeert. Weber sluit dat uit. „Er zal geen samenwerking komen met extreem-rechts en populisten. Als Orbán dat niet accepteert, moet hij maar uit eigen beweging weggaan bij de Europese Volkspartij.”

Volgens Weber kan een meerderheid in het Europees Parlement straks alleen berusten op een coalitie van partijen die „duidelijk voor Europese samenwerking” zijn. „De socialisten, de liberalen, de Groenen. Dat zijn de partijen die ik wil uitnodigen om een coalitie te sluiten.”

Het liefst wil Weber dat deze partijen het eens worden met de Europese Raad over een politiek programma voor de nieuwe Commissie. Brussel is nu te veel een ‘black box’, hoort hij regelmatig op zijn luistertour door Europa. Studenten in Madrid die vragen hoe de macht in Europa nou eigenlijk werkt. „Het is verbazend, maar dat is het eerste waar mensen over beginnen.” Europa wordt „te veel gezien als een bureaucratische elite-machinerie die altijd maar doordraait”. Dat heeft in zijn ogen geleid tot de politieke rugwind voor politici die nationale soevereiniteit terugeisen – lees: Brexit.

Daarom is het volgens hem zo belangrijk dat een parlementaire Commissiekandidaat straks de nieuwe Commissie gaat leiden. „De Europese verkiezingen moeten straks zichtbare gevolgen hebben voor de macht op Europees niveau. Ik wil bijvoorbeeld niet dat Turkije lid wordt van de Europese Unie. Als ik straks Commissievoorzitter ben, op grond van de verkiezingsuitslag, dan gebeurt dat dus ook niet. Dan ga ik naar premier Erdogan om dat te vertellen.”

Plan om kanker te bestrijden

Hij heeft er geen moeite mee de Europese Commissie „een toekomstige Europese regering” te noemen. „We moeten nu eenmaal termen vinden die voor de mensen inzichtelijk maken wat er in Europa gebeurt. Als we Europa niet teruggeven aan de mensen, zullen we de steun verliezen en zal de Unie niet overleven.”

Het politieke programma waarmee Weber dit voorjaar Europa-wijd campagne voert zal niet heel uitgebreid zijn. Geen Europese werkloosheidverzekering – een idee dat vooral bij Duitse Groenen en sociaal-democraten leeft. Maar wel: een Europees plan om kanker te bestrijden, Webers opvallendste initiatief tot nu toe. „Kanker kunnen we in vijf, zes, zeven jaar genezen. Experts zeggen ons dat dit een kwestie van middelen is. Geen enkele lidstaat kan dat alleen, maar als Europese Unie kunnen we dat wel. Dáár moeten we ons op richten.”

Het filmpje waarmee Manfred Weber zichzelf als Commissiekandidaat voorstelde: