Direct naar artikelinhoud

Het rommelt bij het Internationaal Strafhof

Het Internationaal StrafhofBeeld ANP

Het Internationaal Strafhof kampt met een gebrek aan succesvolle vervolgingen, organisatorische problemen, geldtekorten en morrende rechters, die meer salaris eisen. “Dit is extreem gênant.”

Het Internationaal Strafhof in Scheveningen is gewijd aan hooggestemde idealen. ‘Op weg naar een rechtvaardiger wereld’, staat in glimmende zilveren kapitalen op een muur bij de receptie. ‘Dit ideaal is het ideaal van de hele mensheid.’ Aan weerszijden van de balie hangen de vlaggen van alle 123 lidstaten. En op een videoscherm bij rechtszaal nummer 1, links van de balie, valt te lezen wanneer er weer een zitting is van dit prestigieuze internationale gerecht.

In de wandelgangen van het Internationaal Strafhof (ICC) wordt deze dagen minstens zo veel gesproken over een prozaïscher kwestie, die laatst naar buiten werd gebracht door de Amerikaanse krant The New York Times en die het Hof in verlegenheid brengt. Want enkele rechters van het ICC zijn, zonder er veel ruchtbaarheid aan te geven, juridische procedures begonnen bij een arbitragetribunaal in Genève om meer salaris en pensioen te eisen.

Bezorgdheid

De rechters ontvangen nu een belastingvrij jaarsalaris van zo’n 180.000 euro. Dat is veel meer dan Nederlandse rechters, die wel belasting betalen, maar de ICC-rechters zijn er ontevreden over. Ze wijzen erop dat collega’s bij andere internationale tribunalen meer verdienen en eisen onder meer een salarisverhoging van 26 procent. Die claims veroorzaken ongemak bij landen als Japan, Duitsland en Nederland, die de belangrijkste financiers zijn van het Hof, en bij hulpclubs en mensenrechtenorganistaties die het ICC een warm hart toe dragen. Dat ongenoegen wordt nog vergroot doordat de pas aangetreden voorzitter Chile Eboe-Osuji voorop gaat bij de claims.

“Het is allemaal extreem gênant”, zegt directeur Bill Pace van de Coalition for the ICC, een alliantie van pressiegroepen en hulpclubs. “Kennelijk denken deze rechters dat 180.000 euro belastingvrij niet genoeg is om gewoon hun werk te doen. Dit is heel deprimerend voor mensen zoals wij, die jarenlang juist campagne hebben gevoerd voor meer steun en geld voor het ICC.” Het juridische getouwtrek over de rechterssalarissen komt voor het Strafhof op een slecht moment, want de bezorgdheid groeit over het functioneren van de instelling, die zeventien jaar geleden werd opgericht. Hoewel het Hof inmiddels 1,5 miljard euro heeft gekost, zijn er slechts drie relatief onbelangrijke Afrikaanse rebellen veroordeeld.

Grote fout

“Alles loopt daar verkeerd”, zei de Belgische juriste Chris Van den Wyngaert onlangs tegen dagblad De Standaard. Volgens Van den Wyngaert, die net een termijn van negen jaar als rechter bij het Strafhof heeft afgerond, presenteren de aanklagers veelal zwakke dossiers, met ‘dikwijls onvoldoende’ bewijs. “Vaak gaat het om bewijzen van horen zeggen, heel vaak worden zelfs krantenartikelen aangedragen. Die kunnen het begin van een onderzoek vormen, maar toch niet het einde.”

De rechtersposities zijn daardoor inzet geworden van de koehandel in New York over internationale baantjes
voormalig D66-politica Lousewies van der Laan

Wie probeert te achterhalen waarom het Strafhof de hooggestemde idealen nauwelijks waarmaakt, stuit in de eerste plaats op de grote structurele beperkingen die al sinds het begin bestaan. Zo heeft het Hof nooit brede diplomatieke steun gekregen. De grootmachten Amerika, Rusland, China en India doen niet mee. Het ICC kan bovendien alleen misdrijven berechten als ze zijn begaan op het grondgebied van een lidstaat, als de verdachte uit een lidstaat komt, of na een verwijzing van de VN-Veiligheidsraad. Ook beschikt het Strafhof niet over een eigen politiemacht die verdachten kan oppakken. Maar de problemen vloeien volgens ingewijden ook voort uit de wijze waarop het ICC is georganiseerd.

Want het Strafhof is een mengeling van een internationale organisatie, geschoeid op VN-leest, en een gerecht. Onder de ongeveer 900 vaste medewerkers zijn daardoor mensen uit meer dan 100 landen. En veel belangrijke beslissingen worden op politieke of diplomatieke gronden genomen.

Vernietigend

Zo reconstrueerde de Franse onderzoeksjournaliste Fanny Pigeaud hoe de uitlevering in 2011 van Laurent Gbagbo, ex-president van Ivoorkust, het resultaat was van een opzetje tussen een Franse diplomate en de diplomatieke ICC-afdeling. Met de vervolging en berechting van Gbagbo hoopten de Fransen diens opvolger als president, Alassane Ouattara, van een hoofdpijndosssier af te helpen. Maar de aanklagers van het Strafhof hadden op dat moment – strafrechtelijk gezien – nauwelijks bewijzen tegen Gbagbo en hadden in de jaren daarna ook grote moeite een zaak rond te krijgen. Na ruim zeven jaar voorarrest in Scheveningen werd Gbagbo afgelopen maand vrijgesproken zonder dat hij en zijn advocaat zelfs maar verweer hadden hoeven voeren. De rechters constateerden in een vernietigende uitspraak dat er simpelweg no case to answer was.

“Het was achteraf een grote fout om het Strafhof op die manier, naar het model van de VN, te organiseren”, constateert een Haagse jurist die een hoofdrol speelde bij het opzetten van het ICC en die er in de eerste jaren een invloedrijke functie vervulde. De Nederlandse expert wil niet met zijn naam in de krant omdat hij bang is klanten in het internationaal-rechtelijke wereldje te verliezen. “Zelfs een eerstejaarsstudent van een heel matige MBA-opleiding kan zien dat het Strafhof niet goed functioneert.”

Een veel genoemd probleem is dat de rechters worden gekozen door de zogeheten Vergadering van Verdragspartijen, het jaarlijkse diplomatieke palaver van de 123 lidstaten in Den Haag. “De rechtersposities zijn daardoor inzet geworden van de koehandel in New York over internationale baantjes”, zegt voormalig D66-politica Lousewies van der Laan. “Zo van: als jullie onze man steunen om bij die en die VN-organisatie te komen, dan steunen wij jullie man om rechter bij het ICC te worden. Je krijgt daardoor niet de beste mensen. Uit welk land je komt en of je een goede lobby hebt, is vaak belangrijker dan je kwaliteiten.”

Internationaal Strafhof.Beeld ANP

Huilende 

Van der Laan werkte, na haar loopbaan als Europarlementariër en Kamerlid, vanaf 2009 zo’n twee jaar als kabinetschef van de voorzitter van het Strafhof en leerde de instelling zo van binnenuit behoorlijk goed kennen. Volgens haar morden de rechters destijds ook al over hun salaris en pensioen. Ze vertelt bovendien zich rot te zijn geschrokken van de cultuur binnen het instituut. “Ik werd bijvoorbeeld een keer gebeld door een huilende bibliothecaresse, die vertelde dat een rechter veertig exemplaren van een boek besteld had. Of dat gebruikelijk was? Dus ik naar die rechter. Hij wilde die boeken op zijn bureau leggen om uit te delen aan bezoekers. Ik heb hem toen uitgelegd dat belastinggeld daar niet voor bedoeld was.”

Ze betalen hun personeel wel, maar ze hebben vervolgens geen geld meer over om hun echte werk te doen
directeur Bill Pace van de Coalition for the IC

Volgens de oud-politica waren dergelijke akkefietjes schering en inslag. Zo kreeg ze op een dag een opmerkelijk telefoontje van de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND). “Ze vroegen waarom die en die rechter al weer een kind adopteerde. Medewerkers van het Strafhof krijgen namelijk een flink deel van de kosten van het onderwijs van hun kinderen vergoed. Dus als een rechter een kind adopteert van familieleden of vrienden, kan zo’n kind op kosten van de lidstaten naar Harvard.”

De kosten van het ICC zijn de laatste vijftien jaar steeds verder opgelopen. De begroting groeide van 53 miljoen euro in 2004 naar 147 miljoen in 2018. Nederland heeft bovendien gratis grond beschikbaar gesteld voor het nieuwe grote ICC-kantoor aan de Oude Waalsdorperweg in Scheveningen en heeft het Strafhof ook 75 miljoen euro geleend voor de bouw van dat pand.

Maar ondanks die groeiende begroting kampt het ICC geregeld met geldgebrek. Dit komt deels doordat lidstaten hun verplichtingen aan het ICC niet nakomen. De belangrijkste financiers als Japan, Duitsland, Groot-Brittannië en Frankrijk betalen hun contributie doorgaans wel keurig, maar heel wat Afrikaanse en Latijns-Amerikaanse landen lopen achter met hun betalingen. Sommige hebben zelfs in geen jaren betaald. De tekorten op de begroting lopen hierdoor al jaren op.

Opheffen

Het Internationaal Strafhof.Beeld ANP

Bovendien worstelt het Strafhof intern met zijn begrotingsdiscipline. Financiële controleurs van de lidstaten waarschuwden het afgelopen jaar in een rapport dat er een ‘hoog risico’ was van een ‘tijdelijk gebrek aan liquiditeit’. Er zou zelfs een situatie dreigen waarin het ICC niet meer ‘aan zijn essentiële verplichtingen kan voldoen, zoals het betalen van salarissen en facturen van leveranciers’.

“In feite gebeurt bij het ICC hetzelfde als wat bij veel andere internationale instellingen gebeurt”, zegt directeur Bill Pace van de Coalition for the ICC. “Ze betalen hun personeel wel, maar ze hebben vervolgens geen geld meer over om hun echte werk te doen. Dus als ze een onderzoek naar oorlogsmisdaden in Afghanistan zouden willen doen, waar ze het soms over hebben, dan is daar in werkelijkheid waarschijnlijk helemaal geen geld voor.”

Dat maakt de huidige juridische procedures van de rechters die meer salaris eisen, des te brisanter. “Ik denk dat dit geharrewar over salarissen het Hof dieper raakt dan veel andere kritiek”, aldus journaliste en ICC-watcher Janet Anderson op een recente koude middag in een Haags lunchcafé dat populair is bij internationale juristen. “Dit ondermijnt het vertrouwen in de rechters.”

Het Hof moet nu eens goed in de spiegel kijken om te zien wat er veranderd kan worden
voormalige Belgische ICC-rechter Van den Wyngaert

Onder de belangrijkste geldschieters, zoals Japan, Duitsland en Nederland, groeit dan ook de bezorgdheid over de toekomst van het Strafhof. De Britse ambassadeur bij het ICC, Andrew Murdoch, waarschuwde in een speech op de laatste Vergadering van Verdragspartijen in december dat de internationale aanklagers en rechters hun huis op orde moeten brengen. “Prioritering is geen vies woord”, aldus de Britse diplomaat. “Wij willen dat geld wordt besteed aan de juiste dingen. Het Strafhof loopt het gevaar dat het meer geld besteedt aan interne rechtszaken, inclusief procedures over salarissen, dan aan slachtoffers. Dit draagt niet bij aan verbetering van het imago van het Strafhof buiten de eigen muren.”

Nationalistisch

De grote vraag is hoe het nu verder moet met het instituut, dat ooit vanuit zo’n grootse droom werd opgericht. In kringen van internationale juristen in Den Haag woedt daarover inmiddels een enigszins ongemakkelijk debat.

Sommigen, zoals Lousewies van der Laan, denken dat het Strafhof er zo erg aan toe is dat het beter kan worden opgeheven, om vervolgens een heel nieuwe instantie op te zetten voor de berechting van genocide, misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdrijven en agressie. Anderen zijn bang dat dit nationalistische leiders als Trump en Poetin in de kaart zou spelen en dat zo’n gehoopte nieuwe instelling er niet zou komen. Beter een beroerd functionerend Strafhof dan helemaal niks, is hun redenering.

Maar zelfs onder de grootste pleitbezorgers van het ICC begint de laatste tijd het idee post te vatten dat hervormingen nodig zijn om de oude droom van internationale gerechtigheid te redden. “Het Hof moet nu eens goed in de spiegel kijken om te zien wat er veranderd kan worden”, waarschuwde de voormalige Belgische ICC-rechter Van den Wyngaert laatst in haar interview in De Standaard. Volgens de Vlaamse juriste moet het haperende gerecht zich ‘herpakken en lessen trekken’ uit het verleden. Want: “Het Hof mag niet mislukken.”

De naam van de Haagse jurist die een hoofdrol speelde bij het opzetten van het ICC is bekend bij de redactie.

Onafhankelijk Strafhof

De oprichting van het het Internationaal Strafhof (ICC), opgericht in 2002, is een permanent straftribunaal voor de berechting van verdachten van genocide, oorlogsmisdrijven en misdaden tegen de menselijkheid. Het ICC zetelt in Den Haag is een onafhankelijke internationale instelling, maar werkt nauw samen met de Verenigde Naties. 

Het Hof opereert op basis van zogenoemde complementariteit. Dit houdt in dat het ICC alleen een zaak zal behandelen als de betreffende lidstaat niet bereid is, of de mogelijkheid niet heeft, om zelf tot vervolging over te gaan.

Lees ook:

De vrijspraak van de Ivoriaanse ex-president Gbagbo stort het Internationaal Strafhof in crisis.

De instelling werd ooit bejubeld als een van de belangrijkste vernieuwingen van de internationale rechtsorde sinds de oprichting van de Verenigde Naties in 1945. 

Amerika dreigt met sancties tegen het Internationaal Strafhof

De Amerikaanse nationale veiligheidsadviseur John Bolton heeft hard uitgehaald naar het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag.