“De wereld is nu groener dan 100 jaar geleden”

“We hebben een paar honderd jaar gefeest op de wereld”, lacht Gerard Govers. “En dat is een heel goede zaak geweest, want de gemiddelde aardbewoner heeft het vandaag veel beter dan pakweg een eeuw geleden. En dat hebben we allemaal te danken aan fossiele brandstoffen. Zonder die brandstoffen was die enorme vooruitgang niet mogelijk. Zodus: dank u, fossiele brandstoffen! Maar nu moeten we ervan af. En snel.”

Govers is geograaf en vicerector aan de KU Leuven, verantwoordelijk voor de groep Wetenschap & Technologie. Hij praat met een aanstekelijk enthousiasme en haalt om de haverklap een stift of powerpoint tevoorschijn om een kwestie aanschouwelijk voor te stellen. 

“Vandaag bevat de atmosfeer 410 ppm, deeltjes per miljoen, koolstofdioxide. Als we onmiddellijk zouden stoppen met de uitstoot daarvan, dan zouden de effecten nog enigszins beperkt kunnen blijven. Het probleem is dat we lustig doordoen. Zo dreigen we evenwichtscondities te verstoren en in een situatie terecht te komen die de aarde al lang niet meer heeft gekend: 30 miljoen jaar geleden is de temperatuur met 6 graden gestegen, en dat heeft de planeet fundamenteel veranderd, ook qua biodiversiteit. We hebben met andere woorden een groot risico gecreëerd.”

Gerard Govers (59)

- is geograaf en gewoon hoogleraar aan de KU Leuven.

- onderzoekt hoe landgebruik de bodem beïnvloedt en omgekeerd, en doceert meerdere cursussen over de impact van de mens op de planeet aarde.

- is vicerector van de groep Wetenschap & Technologie en verantwoordelijke voor de dienst Duurzaamheid.

- is erg actief op Twitter (@gerardgovers), waar hij zijn kennis en inzichten deelt.
   

Zijn wetenschappers het eens over de diagnose?

Gerard Govers: “Dat is zo. Ook over een aantal gevolgen bestaat consensus: de oceanen zullen verzuren, het zal meer regenen in de tropen en minder rond de Middellandse Zee. Stormen zullen intenser worden. Maar er zijn ook gunstige gevolgen verbonden aan de huidige situatie: de planeet is bijvoorbeeld groener geworden dankzij al die CO2. Dat is een feit. De wereld is groener dan honderd jaar geleden. Europa ook. Vlaanderen ook. Er zijn meer bomen, er is meer natuur op ons continent dan honderd jaar geleden. Waarom denkt u dat de wolf terugkomt?”

Maar dat weegt niet op tegen de nadelen.

“Nee. Daarom moeten we af van fossiele brandstoffen. We weten zelfs ongeveer wat dat moet kosten. In Nederland heeft men berekend dat er ongeveer 3,5 miljard euro per jaar nodig is, dat is minder dan 1 procent van het bbp. Die bereidheid moeten wij ook hebben, daarover hoeven we niet meer te discussiëren: we moeten massaal investeren in zon en wind, hernieuwbare energie. En ik ben vandaag minder pessimistisch dan een paar jaar geleden. Zonne-energie is vandaag goedkoper dan fossiele energie.”

Op welke termijn moet dat gebeuren?

“Als we het leiderschap in de wereld willen claimen, binnen dit en vijftien jaar.”

Kunnen we zonder kernenergie?

“Ik vind dat het debat te veel in die richting wordt getrokken. Vandaag kun je in elk geval geen nieuwe grote centrale bouwen in Vlaanderen. De politieke weerstand is te groot en het kost te veel. Wat misschien op termijn het overwegen waard is, zijn kleinere centrales. En wat we volgens mij ook moeten doen, is onze jongste centrales openhouden tot 2035. Als dat op een veilige manier kan, zou dat zeker een gigantisch verschil maken. We moeten immers momenten met weinig zon en wind kunnen overbruggen.”

Is het plan niet om daarvoor nieuwe gascentrales te bouwen?

“Dat is het plan, maar het probleem is dat die uiteraard veel uitstoten. Ik zou dus zo snel mogelijk de transitie naar zon en wind maken, en voorts niet denken dat we per se zelfvoorzienend moeten zijn. Wat ik ronduit riskant vind, is het plan om gascentrales rond 2030 te vervangen door centrales op biomassa. Het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties, zet ook nog altijd in op biomassa. En ik vraag mij af hoe duurzaam dat is, en waar die biomassa vandaan zal komen.”

Wie gaat die investeringen betalen?

“Goede vraag. Ik ben geen econoom, maar die kwestie verdient veel aandacht. Ik kan mij voorstellen dat we uitstoot belasten en de mensen die de minste kans hebben om zich aan te passen, compenseren met een deel van de opbrengst. Het is bekend dat armere mensen minder energie gebruiken. En die moeten we buiten schot houden. Maar dat geldt in zekere zin ook voor mensen die met een firmawagen rijden.”

Dat systeem staat op de helling.

“En ik kan begrijpen dat mensen daar problemen mee hebben. Maar alleen al in Vlaanderen hebben 600.000 mensen een bedrijfswagen. Als je die wil afschaffen, zul je weinig draagvlak hebben. We kunnen veel beter bedrijven verplichten om vanaf 2025 alleen nog elektrische firmawagens te geven.”

Dan blijft de file wel staan.

“Ja, maar dan is de file stil en stoot ze niets uit. Het is ook een persoonlijke keuze om daarin te staan. Qua capaciteit kunnen we dat aan, het wagenpark elektrisch maken. Ik begrijp dat sommige mensen tegen auto’s zijn, zoals mobiliteitsexpert Kris Peeters, en dat is zijn goed recht. Maar als we het eens willen raken over maatregelen om het klimaat te redden, dan zou ik niet alle andere problemen daaraan vastknopen.”

Dat is nochtans een ecologische invalshoek: het hele systeem moet op zijn kop.

“Dat begrijp ik, maar zo blokkeren we het debat. Ik denk dat we ons beter zo pragmatisch mogelijk kunnen concentreren op manieren om minder CO2 uit te stoten.”

U had het onlangs in De zevende dag ook over het belang van ggo’s, genetisch gemodificeerde gewassen.

“Ja, dat we die moeten gebruiken is een no-brainer. Die kunnen ook een bijdrage leveren aan de oplossing van het probleem. Er zijn nu al honderden studies gedaan over de vraag of ggo’s extra risico’s met zich meebrengen. En het antwoord is: nee. Daarom is het zo jammer dat de Europese Unie ggo’s tegenhoudt. Daardoor kunnen we een aantal innovatieve technieken niet toepassen. Als vicerector betreur ik het bovendien dat die Europese houding een rem zet op de ontwikkeling van Vlaamse onderzoeksgroepen die in dit domein aan de wereldtop staan.”

Wat kunnen ggo’s bijdragen aan het klimaat?

“Onlangs zijn biotechnologen erin geslaagd om het fotosynthetisch proces van planten via genetische weg te beïnvloeden, zodat ze tot 40 procent meer opbrengst opleveren. Dat is natuurlijk geweldig. Het voordeel voor de planeet is simpel. Het is een duidelijke wetmatigheid: hoe minder ruimte je nodig hebt voor een gewas, hoe minder uitstoot je veroorzaakt. We moeten landbouw intensiveren tegen 200 per uur, overal ter wereld. Het land dat daardoor vrijkomt, kunnen we teruggeven aan de natuur.”

Meer ggo’s, meer bossen? Ook bij ons?

“Zeker. In Europa zouden we dankzij gebruik van ggo’s significant meer extra bossen kunnen creëren.”

Waar is dat ggo-debat zo fout gelopen?

“Ik vind dat wetenschappers zich te afzijdig hebben gehouden. Wetenschappers denken ook dat het volstaat om één keer iets uit te leggen. Maar dat klopt niet. Mensen hebben een instinctief probleem met ggo’s, en daar hadden we beter en anders over moeten communiceren.”

De pers werkte niet altijd mee. Veel journalisten hebben, vaak wegens gebrek aan wetenschappelijke kennis, gesympathiseerd met de tegenstanders van ggo’s.

“Zou het? (grijnst) Ja, ik denk dat ook. Doodjammer. Maar goed, we moeten nu maar wat meer inspanningen doen om mensen te overtuigen van de voordelen. Al is er nog een ander element in de strijd tegen de klimaatopwarming dat we moeten bespreken: de veeteelt.”

We moeten minder vlees eten.

“Dat hoor je vaak, dat we minder vlees moeten eten, maar dat is niet helemaal juist. We moeten minder koeien eten. Herkauwers stoten methaan uit, dat is een broeikasgas. En de totale oppervlakte die op de wereld wordt gebruikt om runderen te houden, is ongeveer zo groot als Noord- en Zuid-Amerika bij elkaar opgeteld. Als we nog maar een derde van die ruimte ook kunnen teruggeven aan de natuur, komt er zomaar eventjes 10 miljoen vierkante kilometer bos bij. Dat is ongeveer de oppervlakte van Europa.”

Andere dieren zijn minder klimaatonvriendelijk?

“Zeker. Eet kippen en varkentjes, maar geen koeien meer. Kippen en varkens hebben veel minder ruimte nodig, en zijn voedselefficiënter: je moet er minder instoppen om een kilo vlees te krijgen. Nu komen we natuurlijk op een ander delicaat punt terecht: dat van het dierenwelzijn.”

Inderdaad. De kip en het varken verdienen veel meer ruimte.

“Akkoord. En als u dierenrechten nog belangrijker vindt, dan moet u vegetariër worden. Maar dat is weer een andere discussie, die we niet mogen vermengen met het klimaatdebat – net zoals we de discussie over auto’s daarmee niet mogen vermengen. We eten vlees, en dus zeg ik opnieuw: laten we pragmatisch zijn, en geen koeien meer eten. Als we die veestapel echt afbouwen, kan dat een stevig effect hebben.”

Vergelijkbaar met het effect van de energietransitie?

“Laten we zeggen dat fossiele brandstoffen een factor vijf tot tien meer impact hebben dan de uitstoot die gepaard gaat met runderconsumptie.”

Tot slot: verwacht u de komende jaren nog compleet nieuwe technologieën?

“Siemens heeft in Dubai net de eerste commerciële waterstoffabriek gebouwd. In de woestijn wordt zonne-energie geoogst die wordt omgezet in waterstof. Die zou je kunnen exporteren om auto’s of elektriciteitscentrales mee aan te drijven. Maar je kunt ook CO2 uit de lucht halen, in diezelfde woestijn, en die samenbrengen met de waterstof, zodat je methaan krijgt waarvan je diesel kunt maken. Dan krijg je een circulair systeem waarvoor je geen fossiele brandstoffen meer nodig hebt.”

Dus CO2 kan uit de atmosfeer worden gehaald? Waarom doen we dat niet op grote schaal?

“Onder andere omdat het nog te veel kost. Maar dat evolueert zeer snel. Tot een paar jaar geleden kostte het nog 500 euro per ton. Vandaag is dat nog 100 euro per ton. Dankzij een slimme Canadees die daar honderd ingenieurs een jaar lang aan heeft laten werken. Dat is het mooie aan technologie: wat onmogelijk lijkt, kan mogelijk worden.”