In totaal telt de Amerikaanse toezichthouder op wapensystemen (Director Operational Test & Evaluation) 102 ‘kritische’ beperkingen bij het toestel, die op korte termijn waarschijnlijk niet worden verholpen; dat blijkt uit het rapport, dat op 31 januari verscheen. Vijftien beperkingen zijn van dien aard dat ze de veiligheid van personeel in gevaar kunnen brengen. De overige 87 gebreken kunnen ‘succesvolle afronding van de missie belemmeren of beperken.’ Zo is bij het boordwapen van het type toestel dat Nederland koopt al meerdere jaren op rij een afwijking naar rechts geconstateerd. ‘Onacceptabel,’ oordeelt de toezichthouder.

Ook zijn er nog steeds structurele problemen met ALIS, het ICT-systeem in en rond het toestel dat het onderhoud en de vluchtoperaties efficiënter moet laten verlopen. Handelingen die door ALIS geautomatiseerd hadden moeten verlopen, moet personeel handmatig verrichten. Mede daardoor loopt de JSF bij het opstijgen juist vertragingen op ten opzichte van de oudere gevechtsvliegtuigen die het moet gaan vervangen.

Uit het Amerikaanse rapport blijkt verder dat de prestaties op een ander vlak al drie jaar op rij stagneren: van de acht doelstellingen waar de JSF op het gebied van betrouwbaarheid en onderhoudbaarheid aan moet voldoen, gaat het toestel er waarschijnlijk slechts vier halen.

‘Het spreekt voor zich dat minder betrouwbare vliegtuigen meer onderhoud en onderdelen nodig hebben dan gepland,’ legt de Amerikaanse rekenkamer uit in een rapport uit juni 2018, ‘en dat kan ertoe leiden dat een vliegtuig niet beschikbaar is voor operaties. Als betrouwbaarheidsdoelen niet gehaald worden, moeten de krijgsmachtdelen en de belastingbetaler genoegen nemen met een vliegtuig dat minder betrouwbaar is, duurder in gebruik is en meer tijd nodig heeft voor onderhoud.’

Lockheed Martin en het Pentagon zijn van plan om de vastgestelde gebreken pas later op te lossen

In haar jaarrapportage uit september 2018 erkent het ministerie van Defensie de problematiek, maar laat het kritische noten van de Amerikaanse toezichthouders onvermeld. Het ministerie meldt wel dat er meerdere gebreken aan het toestel zijn, maar stelt dat er slechts één – en volgens Defensie voor missies niet zo belangrijk – gebrek pas in een latere fase opgelost wordt. Dat staat haaks op de constatering van de Amerikaanse toezichthouder op wapensystemen en de Amerikaanse rekenkamer: Lockheed Martin en het Pentagon zijn van plan om de vastgestelde gebreken pas later op te lossen. Ook laat het ministerie van Defensie de constatering van de Amerikaanse rekenkamer onvermeld ‘dat niet alle in de testen gevonden gebreken verholpen kunnen worden binnen het budget en de planning van het ontwikkelingscontract’. Het Pentagon verwacht dat de gebreken bijtijds zijn opgelost, maar doet geen harde toezeggingen.

Ook voor de problemen met betrouwbaarheid en onderhoudbaarheid toont Defensie zich niet blind; wel doet het deze in de jaarrapportage uit 2018 af met de aanbeveling van de Amerikaanse rekenkamer aan het Pentagon ‘maatregelen onderkent voor het garanderen dat de betrouwbaarheid en onderhoudbaarheid van de F-35 toestellen aan de programma-eisen voldoen’. Wat Defensie niet vertelt, is dat uit datzelfde rapport van de Amerikaanse rekenkamer blijkt dat het niet realistisch is te denken dat dit zal lukken. 

In reactie aan FTM laat Defensie weten dat het Joint Program Office en Lockheed Martin bezig zijn ‘om inzicht te verschaffen in eventuele verschillen tussen contractuele eisen en daadwerkelijke prestaties. Dit proces is nog niet afgerond’. Dat Defensie de kritische kanttekeningen van de Amerikaanse toezichthouders niet heeft overgenomen, ‘komt voort uit de keuze om te komen tot een beknoptere jaarrapportage,’ zo laat het ministerie desgevraagd weten. ‘Het is goed dat DOT&E [de Amerikaanse toezichthouder Director Operational Test & Evaluation, red.] kritisch is over oplossingen van beperkingen (en dat is ook haar rol), maar zij dragen niet de eindverantwoordelijkheid. Die ligt bij JPO (namens de partners) en LM.’

Morgen publiceert Follow the Money een uitgebreid artikel over de JSF, de grootste investering in onze defensie ooit.  Daarin gaan we diep in op wat er aan het vliegtuig mankeeert. Volg auteur Krijn Schramade om op de hoogte te worden gehouden in dit dossier.