De kinderen van Lviv kregen geen prik, de dokter werd gewantrouwd

Met zijn handjes wrijft de zevenjarige Roman over zijn borst en buik. “Ik had overal rode vlekken.” “Hier, en hier, en zelfs hier”, wijst zijn moeder, Halyna Tomasjtsjoek, naar zijn voorhoofd, zijn oren en het puntje van zijn neus. “Ik mocht wel lekker veel in bad”, zegt Roman. “Om de jeuk te kunnen weerstaan”, vult z’n moeder aan.

De mazelenepidemie in Oekraïne verspreidt zich snel. Wekelijks komen er zo’n drieduizend nieuwe besmettingen bij, bovenop de 54.000 gevallen die in 2018 al werden geregistreerd. Het probleem is het grootst in de regio Lviv in het westen van Oekraïne. In de regio is slechts 80 procent van de inwoners ingeënt terwijl de Wereldgezondheidsorganisatie WHO een vaccinatiegraad van 95 procent als veilig beschouwt, zoals dat in Nederland het geval is.

Aarzeling

De kinderen van Halyna ­Tomasjtsjoek – Roman en zijn driejarige zusje – zijn inmiddels hersteld na een ziekbed van negen dagen: ­Romans huidje glimt als vanouds en hij springt alweer rond in een speelparadijs in een winkelcentrum. Het besluit om niet te vaccineren, hadden hun ouders al eerder genomen; en toen het eerste kind in de klas ziek werd veranderden ze niet van mening. “Het risico van bijwerkingen van het vaccin is groter dan onze angst voor mazelen”, aldus ­Tomasjtsjoek. “En onze kinderen hebben de ziekte goed doorstaan.”

Dokters maken zich zorgen over de aarzeling van Oekraïners zich te laten inenten. “Nu zitten we met de gevolgen”, zegt huisarts Alla Koeznetsova, wier praktijk in een buitenwijk van Lviv gevestigd is. Deze dag nog stuurde ze twee patiënten linea recta door naar het infectie-ziekenhuis. Ze kwamen op consult wegens hoge koorts, vermoedden griep, maar de dokter ontwaarde al gauw de eerste verdikkingen in de mond. “Ze waren verbaasd, ze dachten dat mazelen een kinderziekte was.” Om besmetting te voorkomen gaan alle zieken in quarantaine. “We proberen de situatie onder controle te krijgen, maar het is te laat.”

Mazelen kan tot gevaarlijke complicaties leiden zoals oor- long- of hersenontsteking. In 2018 overleden 18 patiënten aan de ziekte, en afgelopen maand kwamen er nog eens vijf sterfgevallen bij.

Wantrouwen

De epidemie komt op het moment dat Oekraïne een grootscheepse hervorming doorvoert in de gezondheidszorg, geïnitieerd door minister Ulana Soeproen: de zorg moet op Europese leest geschoeid. Een kwarteeuw lang werd het budget voor ziekenhuizen en het onderwijs aan medici verwaarloosd. Bovendien, vult dokter Koeznetsova aan, “in de massamedia doken verhalen op over complicaties bij vaccinaties. Die werden onvoldoende weersproken.” Het gevolg: diep wantrouwen tegen publieke zorg, dokters en vaccineren.

Zo vertelt Halyna Tomasjtsjoek over de slechte ervaringen met haar huisarts: “Toen Roman al vijf dagen koorts had, raadde ze antibiotica aan. Dat helpt niet tegen mazelen. Zelfs mijn eigen dokter kan ik niet vertrouwen.” Wat inenten betreft deed ze dus liever zelf onderzoek op internet. “Ik las niet alleen de artikelen, ook verdiepte ik me in de bronnen, de onderzoeken.” Haar conclusies: als je de mazelen hebt gehad ben je beter beschermd tegen bepaalde typen van kanker en is het risico op hartziektes kleiner. En: “Vaccins kunnen autisme veroorzaken.”

Minister van zorg Ulana Soeproen noemt het “logisch” dat een moeder als Halyna haar dokter niet vertrouwt. “In de Sovjettijd werden medici hetzelfde betaald als de minstverdienende overheidsmedewerkers”, analyseert ze in haar kantoor in Kiev. “Die situatie is in de afgelopen kwart eeuw niet veranderd”. Een gemiddeld dokterssalaris ligt tussen de 90 en de 150 euro, waarmee je ook in Oekraïne niet kunt overleven. “Veel dokters kozen er dus voor geld te verdienen aan hun patiënten.” Dat varieert van onderhands betalingen voor een behandeling tot voorschrijven van lucratieve, maar niet de juiste medicijnen. 

Ook laat de medische opleiding te wensen over, zegt de minister, en dat komt tot uiting in de houding tegenover vaccins. “Sommige dokters zeggen dat inenten geen zin heeft, dat zulke ziektes niet meer bestaan of dat mazelen minder gevaarlijk zijn dan het vaccin. Dat is absoluut onwetenschappelijke informatie.”

Vaccinatiebonus

Een belangrijk component van de zorghervormingen van minister Soeproen is het instellen van een ziekenfonds waaruit dokters worden betaald per patiënt en per behandeling. Dat vergroot de onderlinge competitie en bij een maximaal aantal patiënten verviervoudigt hun salaris. Ook komt er prestatiebeloning: “Als alle kinderen in je praktijk zijn gevaccineerd, krijg je een bonus.”

Moeder Halyna Tomasjtsjoek is sceptisch. “Je kunt het systeem veranderen, maar de dokters blijven dezelfde.” Huisarts Koeznetsova is minder pessimistisch. “Als we een fatsoenlijk inkomen hebben, kunnen we ons verdiepen in ons vak.”

Wat de mazelen betreft, maakte Oekraïne de afgelopen jaren in samenwerking met Unicef een flinke inhaalslag: bij de jongste kinderen is de dekking inmiddels al tot boven de 90 procent gestegen. Deze maand begint minister Soeproen met een ‘speciale operatie’ in de regio Lviv. Alle kinderen van 6 tot 18 jaar die ooit een prik misten, worden alsnog ingeënt. “We gaan met mobiele teams van school tot school. Eerst met de ouders in gesprek. En dan vaccineren.”

Lees ook:

Kamer, wat gaan we doen als de vaccinatiegraad daalt?

De Tweede Kamer bespreekt binnenkort het vaccinatiebeleid. Terecht zoekt staatssecretaris Blokhuis mogelijkheden om het vertrouwen van ouders in vaccinatie te versterken. Dat is cruciaal voor ons vrijwillige programma, stellen Marcel Verweij (hoogleraar filosofie Wageningen ­University) en Roland Pierik (universitair hoofddocent rechtsfilosofie aan de Universiteit van Amsterdam).

Hoge sterfte in Europa door mazelen, WHO slaat alarm

In de eerste helft van 2018 stierven in Europa 37 mensen aan de mazelen, vooral door een te lage vaccinatiegraad.

Is verplicht vaccineren dé oplossing voor de uitbraak van mazelen?

De mazelen zijn aan een verontrustende opmars bezig, met uitbraken in veel Europese landen en talloze doden tot gevolg. Veel landen gaan over tot verplichte vaccinatie, maar zo’n systeem kent ook veel tegenstanders. Is zo’n prikplicht dé oplossing?