De Sagrada Família is na 136 jaar af. Nou ja, bijna dan...

In de veelkleurige lichtbundels van de namiddagzon die door de glas-in-lood-ramen de Sagrada Família binnenvalt, licht het interieur op. “Gaudí wilde dat dit een plek tussen hemel en aarde zou zijn”, vertelt gecertificeerd gids Rob Reurings aan een groep toeristen in de wereldberoemde ­basiliek. Het wemelt er van de bezoekers. Viereneenhalf miljoen bezoekers ­kwamen er vorig jaar af op het architectonische meesterwerk van Antoni Gaudí (1852-1926). 

Er wordt al 136 jaar aan het godshuis ­gebouwd en nu is de eindstreep echt in zicht. In sneltreinvaart worden deze dagen enorme blokken steen omhoog getakeld en schaven beeldhouwers aan ornamenten om het kerkgebouw in 2026 af te hebben; precies honderd jaar na Gaudí’s overlijden. Ondanks dat het nog niet af is, staat de Sagrada Família al op de ­Werelderfgoedlijst van Unesco.

Veel bezoekers die jaren terug al eens een kijkje kwamen nemen, toen ‘de Sagrada’ nog veel weg had van een bouwput, zijn de ­afgelopen jaren opnieuw langs geweest, weet Reurings. Vooral sinds het dak erop zit en paus Benedictus XVI het gebouw acht jaar geleden inwijdde tot basiliek, zijn de bezoekersaantallen geëxplodeerd.

“Daar zit het miljoenenbedrijf”, zegt Reurings even later, wijzend op het kantoor van de bouwbeheerders. De stroomversnelling van de bouw is voor een groot deel te danken aan de gemiddeld 12.000 dagelijkse bezoekers die elk 15 euro neertellen voor een toegangskaartje.

Vieringen

De architect toonde zich bij leven al een vernuftig marketeer: als eerste werden een paar imposante façades van de Sagrada Familia opgetrokken. Dat moest potentiële geldschieters verleiden. “In mijn jeugd gingen ze de deuren langs voor giften; nu komt bijna alles uit het toerisme. Omdat er geen gemeenschapsgeld mee is gemoeid, is er nauwelijks discussie over de miljoenen die opgaan aan de bouw”, zegt de Catalaanse Gaudí-kenner Maria Del Ripoll Freixa Serra.

Vanwege de massale toeristenstroom moet de Sagrada wel constant schipperen om de juiste balans te vinden tussen toeristenattractie, bouwplaats en heiligdom, zegt de kunsthistorica die verbonden is aan de Universiteit van Barcelona. “De Sagrada Família behelst inmiddels meer dan enkel haar religieuze functie. Het is natuurlijk absurd dat er al meer dan honderd jaar gebouwd wordt aan een kerk die ook nog eens een enorme attractie is. Maar die absurditeit hoort misschien wel bij grote kunst.”

Je zou haast vergeten dat de Sagrada Família ook nog gewoon onderdak biedt aan een parochie. Een aparte ingang geeft toegang tot de crypte waar, niet ver van de graftombe van Gaudí, vieringen worden gehouden. In de hoofdzaal vinden wekelijks ook internationale missen plaats.

Hoewel er onder kenners nog wel gesteggel is of de huidige architecten wel trouw zijn aan Gaudí’s aanvankelijke bedoelingen, gaat de discussie in Barcelona vooral over de impact van de bouw op de stad.

Zo zou er, als het aan Gaudí zelf had gelegen, een enorm park rond de basiliek verrijzen. Maar toen hij dat bedacht, graasden daar nog koeien in de wei. Bijna anderhalve eeuw later wordt de basiliek door de groeiende aantrekkingskracht omringd door appartementencomplexen.

Na de terreuraanslagen in Barcelona en Cambrils in 2017 – die ook de Sagrada Família tot doel zouden hebben gehad – zijn de belangrijkste toegangswegen naar het heiligdom afgesloten met enorme bloempotten die als roadblock dienen.

Fervent separatist

Als de plannen van de bouwers doorgaan, zullen twee complete huizenblokken met 150 woningen en winkels moeten wijken om de voorgevel en de toegangsbrug die daarnaartoe leidt, te kunnen verwezenlijken.

Een ophanden zijnde officiële bouwvergunning moet duidelijkheid scheppen voor de laatste jaren van de bouw. Hoewel er in 1885 wel goedkeuring werd verleend door de toenmalige gemeente Sant Martí de Provençals, gaf Barcelona, dat die kleinere gemeente in de loop der jaren opslokte, nooit officieel toestemming.

De bouwraad van de basiliek bereikte na jaren onderhandelen een akkoord over de betaling van 36 miljoen euro aan de gemeente, dat onder meer besteed zal worden aan de verbetering van het openbaar vervoer rond de kerk.

“Barcelonezen groeien op met Gaudí en de Sagrada”, vertelt gids Reurings in een bar pal naast het bouwwerk. Behalve toeristen die een bord paella oppeuzelen, druppelen hier rond lunchtijd ook de bouwers van de basiliek binnen.

Volgens kunsthistorica Del Ripoll Freixa Serra is de basiliek in aanbouw voor de Catalanen een uiterst belangrijk symbool van de ­eigen identiteit, al hield de bouwraad van de Sagrada zich opvallend stil rond het getouwtrek over Catalaanse onafhankelijkheid. Gaudí was volgens haar een fervent separatist die daarvoor door een agent, die hij in het ­Catalaans van repliek diende, in de boeien werd geslagen en in het gevang belandde.

Er is al een tijd een lobby gaande voor de heiligverklaring van Gaudí, als beschermheilige van de architecten. Maar daarvoor moeten er bovennatuurlijke wonderen aan hem toegeschreven kunnen worden en dat is tot op heden niet gelukt. Zelfs de Sagrada blijft uiteindelijk mensenwerk, vindt de kerk.

Gaudísta

De bouw is nu voor ruim twee derde klaar. Maand na maand krijgt het gevaarte meer vorm. Een voor een worden de keramieken kleurige punten van de torens met evangelisten onthuld. En inmiddels komt er ook schot in de hoogste van de achttien torens; die moet uiteindelijk 172,5 meter gaan tellen en van de Sagrada Família de hoogste kerk ter wereld maken.

Na 2026 zullen de kranen rond de basiliek, die al jaren de skyline van Barcelona bepalen, overigens niet helemaal verdwijnen. Nieuwe ornamenten, zoals een sierlijke wolkenpartij, moeten dan nog worden aangebracht. Als de basiliek zelf maar af is, stellen de bouwers.

Reurings heeft zich voorgenomen om in ­ieder geval nog te blijven gidsen tot het feestjaar, wanneer er nog meer drukte wordt verwacht. “Als mensen vragen of ik gelovig ben, kan ik dat niet beamen”, vertelt hij. “Liever zeg ik dan dat ik ‘Gaudísta’ ben.”

Lees ook: 

Zo gaat de Sagrada Familia eruitzien

Nog zeven jaar bouwen en dan is-ie af. In een fraai filmpje is te zien wat er de komende jaren allemaal nog moet gebeuren.