Deze topastronoom van Harvard denkt dat hij een ruimteschip heeft gezien

Avi Loeb gelooft er wel in. Op 19 oktober 2017 kreeg de mensheid voor het eerst bezoek van aliens. Op dezelfde dag dat in Florence een bezoeker van de Santa Croce-basiliek dodelijk wordt getroffen door een vallend stuk steen, en in Nederland presentator Frits Bom overlijdt, krijgt een telescoop op Hawaï een bizar voorwerp in zijn vizier. Een lang ding, zo’n honderd tot duizend meter. Niet bolvormig, zoals we gewend zijn van de kometen en asteroïden die door het zonnestelsel zoeven, maar langgerekt. Een kosmische scherf of, zo fluistert men op internet al snel: een soort ruimteschip.

Het voorwerp krijgt de Hawaïaanse naam ’Oumuamua, grof vertaald: boodschapper van ver. Journalisten en bloggers noemen hem vanwege zijn vorm liefkozend ‘kosmische komkommer’ of ‘ruimtesigaar’. Maar het opvallendst is de naam die hij van astronomen krijgt: Interstellar 1, de allereerste in een nieuwe categorie, een bezoeker van buiten ons zonnestelsel.

‘Ik denk dat ’Oumuamua gemaakt is door een buitenaardse beschaving.’ Aan het woord is geen complotdenker of ufo-gelovige –  Loeb is hoofd van de sterrenkunde-afdeling van Harvard, een van ’s werelds meest prestigieuze universiteiten. Daarnaast is hij directeur van het interdisciplinaire Black Hole Initiative en baas van het instituut voor theorie en berekening aan het Harvard-Smithsonian Institute for Astrophysics.

Een mooi cv, maar Loeb staat ook bekend om zijn uitgesproken ideeën en grote interesse in intelligent buitenaards leven. Zo vroeg hij zich in 2017 hardop af  of de mysterieuze snelle radioflitsen die zijn collega’s in de ruimte waarnemen signalen zouden kunnen zijn van aliens. Ook zit hij in de adviesraad van het Breakthrough Starshot-project van de Russische miljardair Yuri Milner, dat met kleine ruimteschepen naar Proxima Centauri, de ster die het dichtst bij de zon staat, wil vliegen. Op die manier hopen ze op planeet Proxima Centauri b te ontdekken of daar buitenaards leven zit.

Dat juist hij in ’Oumuamua de invloed van buitenaardsen herkent, past dus in een patroon. ‘Ik heb meerdere onderzoeken over ’Oumuamua gepubliceerd. Daaruit bleken allerlei vreemde feiten’, zegt Loeb. Zo zag hij hoe de helderheid van het object aan de hemel gedurende acht uur geregeld met een factor tien tot dertig veranderde. Dat betekent dat het voorwerp niet rond is, zegt hij, maar het hoeft ook geen langgerekte sigaar te zijn zoals iedereen lijkt te denken. ‘Onze analyse laat zien dat het meer op een pannekoek lijkt die om z’n lengteas draait.’

Een platte pannekoek van buiten het zonnestelsel… heeft u het soms over een vliegende schotel?

‘Ik geloof niet in ufo’s, maar ik denk wel dat ’Oumuamua een overblijfsel is van een buitenaardse beschaving. We ontdekten een rare afwijking in zijn baanbeweging, eentje die je niet kunt verklaren door de aantrekkingskracht van de zon. Dat zie je wel vaker bij een komeet, wanneer het ijs op het oppervlak verdampt. Dan krijg je een soort raket-effect. Maar ’Oumuamua is geen komeet. Hij heeft niet de kenmerkende staart van een komeet en ruimtetelescoop Spitzer vond in de buurt van het object niet de koolstofmoleculen die je bij een komeet zou verwachten.

‘De vraag is dus: waar kreeg hij dat extra zetje dan door? Het enige dat ik kan bedenken is stralingsdruk. ’Oumuamua kan een lichtzeil zijn. Net zoals een zeil op een boot vooruit wordt geduwd door deeltjes in de lucht, krijgt een lichtzeil vaart wanneer lichtdeeltjes erop botsen. Die technologie hebben we op aarde ook, maar staat hier nog in de kinderschoenen. Het kan dus best dat een buitenaardse beschaving, die meer tijd heeft gehad om die technologie te ontwikkelen, ’Oumuamua heeft gemaakt.’

Dat is niet iets dat je snel uit de mond van een wetenschapper verwacht…

‘Het is natuurlijk nog speculatie. Maar het zou goed kunnen kloppen. Sommige collega’s zeggen: o, maar voor elk van deze vreemde eigenschappen kunnen we wel een excuus vinden of een ingewikkelde verklaring. Mij doet dat denken aan de volgende analogie: stel dat je een mobiele telefoon meeneemt naar een holbewoner. Die zal denken dat de telefoon een soort gekke steen is. Net zo zijn wij vanuit het verleden gewend om te denken in termen van kometen, asteroïden –  stenen uit de ruimte, dus. We zijn vooringenomen.

‘Maar in de wetenschap moeten we juist naar het bewijs kijken, zonder vooroordelen. Het is daarom jammer dat we niet meer meetgegevens hebben. Gelukkig verwachten we dat de geplande opvolger van de telescoop die ’Oumuamua vond, daarin veel kan betekenen. Die moet over drie jaar operationeel zijn en kan meer interstellaire voorwerpen ontdekken.’

Moeten astronomen er bij alles rekening mee houden dat het gebouwd kan zijn door aliens?

‘Ja, zolang dat logisch is op basis van het bewijs. Wat mij betreft is het bestaan van buitenaardse beschavingen helemaal geen speculatie. Het is een logische extrapolatie, gebaseerd op twee feiten. Allereerst het feit dat wij bestaan. En ten tweede het feit dat in de Melkweg veel planeten zijn met condities die vergelijkbaar zijn met die op aarde. We denken dat ongeveer een kwart van de sterren een planeet heeft zoals de aarde, met de mogelijkheid van vloeibaar water. Dat zijn in totaal miljarden planeten. Als je dan steeds weer de dobbelsteen gooit, is de kans heel klein dat het maar één keer raak was, dat wij alleen zijn in de kosmos.’

Toch voelt praten over complete beschavingen van intelligente buitenaardse wezens wel heel speculatief.

‘Het bestaan van buitenaards leven is een hypothese als alle andere. We moeten daarover oordelen op basis van meetgegevens en feiten. Dat zou mainstreamastronomie moeten zijn. Maar in ons vakgebied heerst een taboe op dit onderwerp. Het doet mensen denken aan sciencefiction, roept het beeld op van ufo’s. Dat zou niets moeten uitmaken.

‘Het is ook een beetje scheef. In de snaartheorie (een wiskundig bolwerk dat natuurkundigen optuigden in de hoop alle natuurkunde in één enkele beschrijving te vangen, red.) heeft men het bijvoorbeeld over het bestaan van meer dimensies of zelfs parallelle werkelijkheden. Daar is werkelijk geen enkel bewijs voor en tóch is het mainstream geworden. Voor het bestaan van buitenaardse beschavingen is maar een kleine extrapolatie nodig. En daar mag je het in serieus gezelschap dan ineens niet over hebben. Dat is toch compleet belachelijk?

‘Ik denk dat we hier vooral te maken hebben met een sociologisch effect. Niet met iets dat gebaseerd is op feiten. Men heeft oogkleppen op.’

Zien ze door die oogkleppen nog meer over het hoofd?

‘Jaren terug schreef ik al vakartikelen over mogelijke aanwijzingen voor het bestaan van buitenaardse beschavingen – technologische handtekeningen waar we te weinig naar zoeken. Zo liet ik zien dat wanneer je een stad als Tokio verplaatst naar de rand van het zonnestelsel, je hem met ruimtetelescoop Hubble nog gewoon kunt zien.

‘Ik vroeg vervolgens aan een astronoom die veel objecten aan de rand van het zonnestelsel had ontdekt, of hij weleens had gekeken of die voorwerpen kunstmatig licht uitzenden. Hij zei: nee, waarom zou ik dat moeten doen? Het is toch duidelijk dat ze alleen zonlicht weerkaatsen? Zo vooringenomen zijn sommige astronomen dus in de praktijk.’

Bent u niet bang voor reputatieschade doordat u zoveel praat over aliens?

‘Ik ben niet bang voor de publieke opinie. Als iets klopt, zullen mensen dat uiteindelijk inzien. Ik ben directeur van twee instituten en hoofd van de afdeling sterrenkunde. In mijn instituten heerst een gezonde, open en wetenschappelijke sfeer, waar mensen risico’s mogen nemen. Toen ik jonger was en minder baanzekerheid had, werkten dit soort ideeën me soms wel een beetje tegen. Dat probeer ik jonge onderzoekers te besparen.’

In de wetenschap moet je een hypothese ook kunnen weerleggen. Kunnen we bewijzen dat er géén buitenaardse beschavingen bestaan?

‘Nee. Deze zoektocht gaat eeuwig door. Als je op zoek gaat naar signalen zijn er zó veel mogelijkheden. Zelfs als je alleen kijkt naar elektromagnetische straling, zoals radiosignalen of licht, dan kunnen die net als de zenders op je radio allerlei frequenties hebben. Ook zenden ze misschien maar kort uit, zodat je het net mist. Wil je daarvoor compenseren, dan moet je steeds op een andere manier zoeken. We kunnen dus nog wel even doorgaan, ook als het bewijs uitblijft.

‘Belangrijk is wel dat je alles kunt blijven toetsen aan waarnemingen. Natuurkunde is een dialoog met de natuur, geen monoloog. Zoals bij ’Oumuamua: ik kan mijn vermoeden dat het een buitenaards apparaat is nog niet sluitend bewijzen, maar we weten hoe we aan meer meetgegevens moeten komen.’

Als we uiteindelijk intelligent buitenaards leven vinden… wat dan?

‘Dan hebben we de belangrijkste ontdekking uit de geschiedenis van de mensheid gedaan. Belangrijker dan de eerste mens die een rondje om de aarde vloog. Belangrijker dan de ontdekking van Amerika. Het zou ons ineens op een kosmisch podium plaatsen, laten zien dat we allemaal voor hetzelfde team spelen. Dat we onze verschillen zo snel mogelijk moeten overstijgen. Ik wil dat tijdens mijn leven graag nog meemaken.’

Nu we bijna vierduizend planeten hebben ontdekt, hebben we vooral geleerd dat we blij moeten zijn dat we niet op een planeet wonen waar het van opzij gesmolten glas regent. We maken een tour langs de meest extreme en bijzondere bestemmingen in de kosmos.