Feiten en emoties botsen maar al te vaak met elkaar
Empathie is een belangrijke menselijke emotie. Bij gebrek eraan is het risico groot dat men zich van zijn medemens vervreemdt. Zie bijvoorbeeld hoe de Franse president Macron, door gebrek aan empathie voor zijn volk, tot een object van wrok is gedegradeerd.
Aan de andere kant kan een overmaat aan empathie voor de geïdealiseerde mens uitmonden in naïef altruïsme. Inlevingsvermogen is overigens maar een van de stenen die het menselijke bouwwerk van sentimenten vormen. Op de achterflap van een van mijn boeken las ik deze week een citaat terug uit een recensie van John Jansen van Galen (‘Hollandse kost’, 1994): ‘Woede dreef hem bij het schrijven. Het is kennelijk een goede motor’.
Ik vond dit toen een mooi compliment. Nu minder. Wat is woede zonder feitenkennis? De Engelse schrijver John Ruskin (1819-1900) geeft een eerste antwoord: ‘Alle heftige emoties geven ons een vals beeld van de werkelijkheid om ons’. Maar de Britse filosoof Bertrand Russell (1872-1970) gaat nog een stapje verder: ‘De mate van iemands emoties varieert omgekeerd evenredig met zijn kennis van de feiten’.
Is het verantwoord om kinderen feitenvrij voor het karretje van volwassenen te spannen?
Feiten en emoties botsen maar al te vaak met elkaar. Dat (Belgische) scholieren bereid zijn voor het klimaat te demonstreren (maar niet in hun vrije tijd) komt sympathiek over. Zij zijn het die straks met onze erfenis van doorgeschoten consumptie en welzijn (waar ze nu zelf onbekommerd van profiteren) te maken zullen krijgen. Maar feiten worden soms selectief geïnterpreteerd terwijl emoties de motor van deze spijbelrevolutie vormen. Het zij ze gegund. Tot op zekere hoogte. En die hoogte wordt soms overschreden door de volwassenen die hen aanjagen in hun emotionele groepsuiting.
Sentimenten
Al dan niet gedreven door eigen belang, ideologie of politieke keuzes, zie je nu hoe sommige politici, journalisten of leerkrachten de bereidheid van scholieren tot spijbelen voor het klimaat opzwepen. De (prille) jeugd heeft de toekomst, natuurlijk, maar is het verantwoord om kinderen feitenvrij voor het karretje van calculerende volwassenen te spannen? Is de kwestie van klimaattransitie niet al ernstig genoeg om die op donderdagen aan een vrolijke bende jongens en meisjes vol emoties over te laten?
Ook in de kwestie vluchtelingen en kinderpardon hebben emoties de overhand gekregen. Een zekere mate van empathie is hier zeker gewenst. Maar achter de sentimenten van medeleven schuilt soms een wereld van combine, disfunctie en misbruik van procedures die we achter estafette-kerkdiensten en kinderdemonstraties verborgen houden.
Maar hoe alles betrekkelijk kan zijn, las ik zaterdag in de Volkskrant. Het betrof een reportage over Hassan (20), een Nederlander van Iraakse afkomst die in Venezuela huizen ver onder de prijs opkoopt. Lege onderkomens die Venezolanen achterlieten om aan Maduro en de honger te ontsnappen. Ooit ontvluchtten Hassans ouders de Golfoorlog en Saddam. Nu speculeert Hassan en wordt hij rijker over de rug van Venezolaanse vluchtelingen. In die reportage vond ik overigens geen spoor van emoties.
Drie keer per week schopt Sylvain Ephimenco in Trouw heilige huisjes omver.