Waarom veel Nederlanders zichzelf een allergie aanpraten - en hoe funest dat is

‘Boter en melk mogen niet, maar kaas wel’, hoort chef-kok Jilt Cazemier van De Vlindertuin – één ster – in Zuidlaren weleens. Dan weet hij genoeg. Hij wil graag rekening houden met dieetwensen, maar een echte allergie is het niet.

12 procent van de Nederlanders denkt een voedselallergie te hebben. Onterecht, want slechts eenderde hiervan, 4 procent, heeft er waarschijnlijk echt een. Dit blijkt uit een enquête onder zo’n 80 duizend Nederlanders, onderdeel van het promotieonderzoek van Dorien Westerlaken, nu psychiater in opleiding bij ggz-instelling Dimence in Zwolle.

Allergisch voor ijs, bier of druiven

Respondenten zeiden in de enquête dat voeding bij hen klachten als acne, hoofdpijn of winderigheid veroorzaakte. Klachten die, als ze alléén voorkomen, niet passen bij een voedselallergie. En dan zijn er nog de ongemakken die pas verschijnen na een dag, die pas voorkomen bij het eten van grotere hoeveelheden of die langer dan een week aanhouden. Vervelend, maar geen allergie, want dan merk je de lichamelijke reacties sneller en zijn die vaak veel heftiger. 

Ook beweerden sommige respondenten allergisch te zijn voor ijs, bier, druiven, of algemener: alcohol, suiker, vet, water en E-nummers. ‘Voor sommige producten kun je best een allergie hebben, maar als je dit product als enige noemt, is dat opmerkelijk. Je bent niet allergisch voor ijs, maar voor melk’, legt Westerlaken uit.

Het leven moeilijk maken

Soms noemen mensen hun klachten een allergie, terwijl het eigenlijk een intolerantie is. Bij een intolerantie reageert het lichaam slecht op een bepaalde stof in bijvoorbeeld fruit of melk. Dat kan tot vervelende klachten leiden zoals buikpijn, maar is geen allergie. 

Is het erg als mensen denken een allergie te hebben terwijl dat niet zo is? Ja, zegt Westerlaken. Want het leidt ertoe dat echte allergieën in het dagelijks leven minder serieus worden genomen, terwijl ze levensbedreigend kunnen zijn. Bovendien maken mensen zich het leven moeilijk door nodeloos sommige voedingsmiddelen te mijden.

Echte allergieën kunnen veel ellende veroorzaken. Het lichaam herkent de binnengekomen stof, zoals koemelk, kippenei of pinda – ten onrechte – als gevaarlijk, waardoor het afweersysteem in actie komt. Er komen stoffen vrij, waaronder histamine dat vaatverwijding, roodheid, jeuk en zwellingen veroorzaakt.

Geen modegril

Djoeke Kunnen (38) uit Almere, allergisch voor pinda’s, noten, schelpdieren en peulvruchten, merkt dat veel mensen niet goed weten wat een allergie is. ‘Ik moet altijd goed uitleggen dat mijn allergie echt een probleem is en dat ik niet aan een modegril meedoe. Mensen snappen niet dat ik van eenhonderdste pinda al doodziek word. Een pot pindakaas heb ik dan ook liever niet op tafel staat staan. Dan zeg ik: jij zit toch ook liever niet naast een pot rattengif?’

Westerlaken begrijpt wel waarom veel Nederlanders zichzelf een allergie aanpraten: ‘Ik denk dat het grootste probleem onwetendheid is en iets wat we recall bias noemen. Mensen proberen bij een kwaaltje een oorzaak aan te wijzen door terug te redeneren: wat heb ik gedaan, wat heb ik gegeten?’ 

Uitlokken van de allergie

Deze zelfdiagnoses zijn funest, vindt Erna Botjes, voorzitter van de Stichting Voedselallergie. ‘Zulke mensen verpesten het voor degenen die wel een allergie hebben.’ Botjes pleit voor meer en betere diagnoses. ‘Als je een echte allergie hebt, dan weet je precies waar je op moet letten.’ Zij ziet het liefst een toename van het aantal expertisecentra, verdeeld over Nederland. Ook Westerlaken pleit voor meer bewustwording. ‘Ik zou mensen aanraden: als je denkt een voedselallergie te hebben, ga daar dan zo snel mogelijk mee naar de huisarts.’

De huisarts kan beoordelen of er mogelijk sprake is van allergie, of intolerantie waarschijnlijker is of een andere diagnose stellen die niets met de voeding te maken heeft. Mocht er een vermoeden zijn van allergie, dan kunnen gespecialiseerde artsen dat onderzoeken, bijvoorbeeld door middel van een voedselprovocatietest: het uitlokken van de allergie door een beetje van het voedsel in te nemen.

Iets leuks

Meer juiste diagnoses hebben twee voordelen. Mensen met echte allergieën weten waar ze aan toe zijn en mensen die onterecht allergisch denken te zijn, hoeven zich niet langer aan een moeilijk dieet te houden. Botjes: ‘Bij sommige mensen beïnvloedt het onterecht hun hele leven en dat is doodzonde. Eten moet iets leuks zijn, je doet het de hele dag door.’

En de chef-koks? Die blijven gewoon rekening houden met alle dieetwensen, of de klant nu echte allergieën en intoleranties heeft, of ingebeelde aversies. Maar ook een chef-kok kan niet heksen, waarschuwt Cazemier van restaurant De Vlindertuin in Zuidlaren. ‘Vorige week belde nog iemand een uur van tevoren: ‘Ik moet lactose- en glutenvrij.’ Tja, in die tijd kan ik geen brood meer maken.’ En wie echt superallergisch is voor gluten of tarwe, raadt hij hoe dan ook af om te komen. ‘Wij werken in de keuken met bloem, dus dat hangt overal in de lucht.’