Het kan: de keuken als klaslokaal. Waarom is thuisonderwijs nog verboden?
Het woord ‘thuisonderwijs’ bezorgt veel mensen een lichte huiver. Maar is het eigenlijk geen prima oplossing voor het nijpende lerarentekort? En het reguliere schoolsysteem is ook niet zaligmakend. Toch verbiedt de Nederlandse wet nog steeds je eigen kinderen te onderwijzen.
Hippies en orthodoxe gelovigen, dacht ik. Die houden hun kinderen thuis en geven ze zelf les. Toch niet een a-religieus, hoogopgeleid stel dat jaren van het grotestadsleven genoot en met beide benen op de grond staat? Jawel. Een vriendin die ik een tijd uit het oog was verloren, vertelde me laatst haar kinderen zelf te gaan onderwijzen. Zij is met haar man buiten gaan wonen, op kilometers afstand van een basisschool. Maar het is niet de afstand tot de school die hun parten speelt, het is het Nederlandse onderwijs dat ze niet aanstaat. Haar man komt uit Amerika, waar in de meeste staten thuisonderwijs een heel normaal verschijnsel is. Daar kun je je kind zelfs uitschrijven uit het reguliere onderwijs tijdens een lopend schooljaar en thuis verder gaan.
De Belgische Staatsveiligheid schat dat één op de acht ouderstellen die thuisonderwijs geven, banden heeft met extremistische groeperingen
Mijn vriendin kan haar werk om de thuislessen heen plooien, ze geeft cursussen aan huis en op locatie. Haar man is net als zij zzp’er. Bij een kop thee legt ze me uit dat zij hun kinderen zelf willen lesgeven, omdat zij hun kinderen op de wereld hebben gezet en ze dus het beste kennen. Ze ergert zich eraan dat ons onderwijsmodel nog steeds op een wat ze noemt Pruisisch, militair systeem geënt is. “Ondanks dat er in geen klas meer louter klassikaal les wordt gegeven?” vraag ik. “Ja, want er moet nog steeds een vast curriculum worden afgelegd in volle klassen met beperkte persoonlijke aandacht door docenten die overwerkt zijn en omkomen in hun administratie.”
Intrinsieke behoefte
Ook door de vele toetsen draait op school uiteindelijk alles om het cognitieve, vervolgt ze. “Er is toch meer wat je in een kind kunt stimuleren? De intrinsieke motivatie die kinderen van nature voor leren hebben, wordt op school maar beperkt gestimuleerd. Heb jij op een kruipcursus gezeten? Nee toch, en je ging gewoon kruipen voor je begon te lopen?”
Als je aansluit bij die intrinsieke behoefte van kinderen om te leren en er alert op bent, hou je die motivatie van kinderen vast, stelt ze. “Stel je kind is dol op vlinders, dan neem je dat als beginpunt, je kunt er woorden over leren, projecten bij bedenken...”
Maar, zeg ik, de montessori-scholen dan of de vrije school, die spelen daar toch op in? “Nee”, zegt ze beslist, “montessori betekent alleen een ander tempo en de vrije school is helemaal niet vrij, die heeft zelfs een rigide geloofsstructuur. Er zit veel schoonheid in dat type onderwijs, maar nog steeds doen kinderen alles hetzelfde in precies hetzelfde jaargetijde. Bovendien werken ze allemaal naar hetzelfde eindexamen toe. Dat creeërt eenvormigheid.”
Met thuisonderwijsgezinnen die er ongeveer hetzelfde over denken, willen mijn vriendin en haar man in de toekomst de lessen gaan verdelen. Dat de een vooral taal doet, en de ander rekenen en wiskunde. Met veel oog voor het tempo en de talenten en interesses van ieder kind afzonderlijk. In elk geval bezoeken ze nu soms al met z’n allen een museum of gaan ze sporten.
Dat mijn vriendin met haar verzet tegen het schoolsysteem anoniem wil blijven, vind ik niet zo vreemd, want thuisonderwijs is in Nederland officieel nog steeds verboden, net als in Duitsland. Daar geldt zelfs een schoolplicht, die verdergaat dan een leerplicht. Vorige maand stelde het Europese Hof voor de Rechten van de Mens de Duitse staat nog in het gelijk in een thuisonderwijssituatie. De politie had vier kinderen van het orthodox-christelijke gezin Wunderlich in een dorp bij Frankfurt uit huis gehaald en in een jeugdinstelling geplaatst. Terecht, volgens het Hof.
Extremisme
België is ook op z’n hoede, hoewel thuisonderwijs daar officieel wel is toegestaan. De Belgische Staatsveiligheid schat dat één op de acht ouderstellen die thuisonderwijs geven, banden heeft met extremistische groeperingen. Afgelopen schooljaar kregen een kleine drieduizend kinderen in België thuis les, een toename van bijna een kwart vergeleken met vier jaar eerder. Politici pleiten voor screening van de ouders om indoctrinatie van kinderen tegen te gaan.
De Nederlandse ouders die met elkaar in totaal circa 800 kinderen thuis lesgeven, worden niet verplicht gescreend. Het merendeel van hen heeft voor elk kind ontheffing van de schoolverplichting aangevraagd voor het - leerplichtige - vijfde jaar. Dat is de regel.
Een veilige enclave is een school zeker niet per definitie. Thuis is het voor veel kinderen fijner
De meeste ouders, zo weet ook emeritus-hoogleraar onderwijsbeleid Sjoerd Karsten van de UvA, doen het prima, zijn zeer gemotiveerd en hebben soms ook een lesbevoegdheid. Hij onderzocht tussen 2008 en 2010 in opdracht van het ministerie de Nederlandse thuisonderwijzers en heeft in 2015 met zijn collega Henk Blok de onafhankelijke Stichting Keurmerk Thuisonderwijs opgericht. Karsten wil het toezicht goed regelen, om het uit de strafrechtelijke sfeer te houden.
Minister Slob van onderwijs (CU) zegt aan een versoepeling van de wet te werken. Maar de verschillende fracties hebben zo hun eigen eisen, zo verlangt de VVD bijvoorbeeld dat thuisonderwijzers minimaal een hbo-diploma hebben.
Tot Slob met een nieuwe wet komt, bezoeken onderwijsonderzoekers van de stichting ouders thuis en delen ze certificaten uit als die voldoen aan de stichtingscriteria.
Minder gedragsproblemen
Sjoerd Karsten (69) ging zelf altijd naar reguliere scholen, en zijn kinderen ook, maar zelf blijkt hij een zwak te hebben voor thuisonderwijs. “Misschien omdat mijn broer een paar jaar door mijn moeder is onderwezen. Hij is slechthorend en gebarentaal was in die tijd verboden en het dovenonderwijs slecht. Hij kon wel liplezen. Ik vertelde na school aan hem wat ik had geleerd. Het was nog voor 1969, vanaf dat jaar gold de Leerplichtwet waarin thuisonderwijs werd verboden. Wist je dat Jan Tinbergen, de latere Nobelprijswinnaar economie, ook jarenlang thuis is onderwezen?”
Karstens zwak voor het thuisonderwijs is terug te voeren op de enigszins anarchistische inslag die hij wel waardeert bij ouders, zoals mijn vriendin en haar man, die een eigen weg willen gaan. “Vergeet ook niet”, zegt hij, “honderdduizend scholieren worden dagelijks op school gepest. Een veilige enclave is een school zeker niet per definitie. Thuis is het voor veel kinderen fijner. Bovendien is gebleken dat thuisonderwijskinderen vaker een positief zelfbeeld hebben en dat ze minder gedragsproblemen vertonen. En ze hebben vaak gewoon activiteiten los van thuis, dus zijn ze niet zo ge-isoleerd als je denkt.”
De weerstand in Nederland tegen thuisonderwijs is opmerkelijk als je de situatie vergelijkt met die in landen als Engeland, Australië, Nieuw-Zeeland en de VS, waar homeschooling heel gewoon is. Zo willen Amerikaanse universiteiten als Stanford en Harvard, waar maar 5 procent kans is dat je wordt toegelaten, zelfs graag thuisonderwijskinderen - zonder middelbareschooldiploma dus - en ze werven ze zelfs actief. Zij redeneren: kinderen die thuis les kregen, zijn jonge mensen die meer hebben opgestoken van het leven dan alleen het standaard-curriculum, waardoor ze ook onafhankelijker denkers zijn. Sinds 1993 is thuisonderwijs in alle Amerikaanse staten legaal.
Afstand van je ouders
Zelf heb ik nooit ook maar een moment overwogen van de keuken een klaslokaal te maken. Ondanks die stomme cijfers, die leesniveaus die van andere kinderen altijd hoger waren, die wiebelige Cito-curves waar je je soms zorgen om maakte. Ondanks de irritatie als een juf vooral oog had voor de kinderen met een grote mond en de kinderen over het hoofd zag die liever niet opvielen. Ondanks de dure bijlessen die dus nodig waren.
En later de middelbare, het overhoren, de 10-minutengesprekken, kinderen die beloven iets beter hun best te doen. De diepe schaamte voor hun moeder als die een vergeten lunch op het schoolplein aanreikte. En de lol die ze hadden met conciërge Jaap die de boterhammen aannam van een andere moeder, en ze gewoon lekker zelf opat. Op het volle schoolplein.
Die afstand die je als ouders hebt tot hun school, dat vonden mijn kinderen geloof ik het fijnst. Een wereld buiten het gezin. Dat zou ik ze weer gunnen. En dan hopen dat ze vooral van docenten met een beetje vrije geest heel veel opsteken.
De naam van de bevriende thuisonderwijsmoeder is bekend bij de hoofdredactie.
‘Een stil, hoogbegaafd kind valt weg in een klas’
Maartje Kleiberg (37), opgeleid als basisschooldocent, is sinds drie jaar fulltime thuisdocent voor haar drie kinderen van 9, 7 en 5.
“Op school in de zandbak maakte mijn zoontje vulkanen. ‘Dit is dunne lava, die loopt eruit, de dikke lava kan een ontploffing teweegbrengen’, vertelde hij op vier-jarige leeftijd aan zijn klasgenoten. Die kleutertjes keken hem aan, en liepen weg. Ze begrepen hem gewoon niet.
Hij werd steeds stiller en had elke dag buikpijn. We wisselden van school, maar na anderhalf jaar zei ook de tweede school - er was inmiddels een team van twaalf experts bij betrokken - dat ze niet wisten wat ze Thijn nog konden bieden. Hij had een superjuf, maar in een klas met 32 leerlingen valt een stil, hoogbegaafd kind niet op. Elke dag brachten we een wit en moe kind naar school.
In Nederland kun je alleen op grond van overtuiging een ontheffing van leerplicht aanvragen. We hebben zelfs overwogen een geloofsovertuiging te kiezen. Uiteindelijk zetten we een andere stap: we verkochten ons huis, en gingen net over de grens in België wonen. Daar mag thuisonderwijs wél.
Ik speel geen schooltje na, maar volg de interesse en het tempo van de kinderen. We bouwen kartonnen auto’s op zonne-energie, we kweken kristallen, we gaan met andere thuisonderwijsgezinnen naar musea.
Thijn speelt nu trombone, kan blind typen, en is met wiskunde op middelbareschoolniveau. Nora van zeven speelt contrabas, piano en ukelele, en is met breuken bezig. De jongste wilde blind leren typen en leert zodoende meteen lezen. School is een oplossing one size fits all, maar dat past niet voor alle kinderen.”
‘Ze ontwikkelen nu een eigen bordspel’
Lieke van Wermeskerken (36), werkt parttime als psycholoog, en is sinds zes jaar thuisdocent voor haar vier kinderen van 10, 9, 7 en 5.
“Mijn zoon van negen is de laatste tijd heel geïnteresseerd in knutselen van schietende dingen. Hij maakte een kruisboogje van ijsstokjes, daarna een pijl en boog, een geweertje. Met behulp van YouTube-filmpjes werd het bouwsel steeds wat ingewikkelder. Ik probeer zijn interesse te voeden. Laten we eens kijken naar wapens in de geschiedenis. Wat gebruikten de Romeinen, de oude Grieken? En hoe zat het in de Middeleeuwen? We kwamen uit bij Leonardo da Vinci, die ook allemaal supertoffe wapenmachines bedacht.
Met z’n vieren zijn ze nu ook een eigen bordspel aan het ontwikkelen. Ik stel kritische vragen over de regels, we proberen uit, en verbeteren. Maar we doen ook gewoon opdrachten uit de reguliere taal- en rekenboekjes, hoor. Daar werken we meestal ’s ochtends aan, daarna gaan ze spelen, aan hun projecten bouwen, en hun huishoudelijke taakjes doen.
’s Middags worden ze voorgelezen door oma, in de zomer werken ze veel in de moestuin. Minstens één dag in de week gaan we met andere thuisonderwijsgezinnen knutselen of op pad.
Wij zijn lid van de Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen, er was geen school die voldoende aansloot bij onze overtuiging. Natuurlijk heb ik ook wel eens getwijfeld of thuisonderwijs de beste oplossing is. Je moet voortdurend leven met die last: doen we het wel goed? Maar de verantwoordelijkheid ligt altijd bij de ouders: school kan daarbij een hulpmiddel zijn, maar je kunt ook andere middelen kiezen.”
‘Ze willen voorlopen op hun leeftijdgenoten’
Alieke Nieuwenhuize (37), voorheen doktersassistent, geeft sinds acht jaar fulltime thuisonderwijs aan haar vijf kinderen van 15, 13, 11, 10 en 8 jaar.
“Wij geloven dat God ons vroeg om thuisonderwijs te geven, ook al waren we daar eerst geen voorstander van. Drie keer heeft Hij ons een teken gegeven. Toen de twee oudsten een paar jaar geleden door de basisschoolstof heen waren, wílden ze niet eens naar de middelbare school. Ze vinden het heerlijk dat ze zelf hun dag kunnen indelen. Je hoeft niet te wachten tot de docent klaar is met de uitleg, of tot de klasgenoten rustig zijn. Mijn dochter van dertien begint soms al om half zeven ’s ochtends met leren, waardoor ze de rest van de dag heeft voor andere dingen.
Al onze kinderen zitten bij jeugdclubs van de kerk, en allemaal doen ze een sport - van bmx’en tot zaalvoetbal en turnen. De oudste drie lopen stage bij het bedrijf van mijn man. Sociale contacten genoeg, dus.
In de vakanties werken we door bij slecht weer, bij mooi weer gaan we eropuit. Ze zijn best streberig. Mijn zoontje vraagt bijvoorbeeld vaak of hij sneller gaat dan zijn zussen. En allemaal willen ze voorlopen op hun leeftijdgenoten in het reguliere onderwijs.
Zeven jaar geleden hebben we met het hele gezin een half jaar in Afrika gewoond. We hielpen mee in een Oegandees weeshuis: baby’s verschonen, computers repareren. De studieboeken waren natuurlijk mee, het thuisonderwijs deden we daar met uitzicht op de aapjes. Onderwijs is deel van het dagelijks leven: het is lastig te zeggen waar het een ophoudt en het ander begint. In Oeganda wilden we onderdeel zijn van het volk, we gingen gewoon met z’n allen met het openbaar vervoer - ook dát is leerzaam.”
Thuisdocente
In het uit het Amerikaans vertaalde ‘Blauwdruk voor thuisonderwijs’ (Park Day Publishing, e-book, 2018) steekt schrijfster en thuisdocente Amy Knepper thuisonderwijzers van allerlei gezindtes een hart onder de riem. Ze geeft naast goede lesmethodes suggesties voor leuke lessen en tips om zelf overeind te blijven. ‘Als je tijdens een geschiedenisles Egypte behandelt: maak op het aanrecht een piramide van suikerklontjes, mummificeer iets (hot dog? kip?).’ Andere tip: plan minder lessen in een week waarin drie verjaardagen van de familie vallen. Raak niet gestrest. Neem ziektedagen op als je die nodig hebt, neem het weekend en de feestdagen sowieso vrij.
Altijd in gevecht met het systeem
Schrijver Heere Heeresma besluit in 1973 zijn zoon van school te halen. Moeder Loekie, zelf docent, geeft Heere junior (voorheen columnist van Trouw) thuis les. De overheid dwingt individuen te veel in een stramien, om wat basisvaardigheden aan te leren zou je het lager onderwijs moeten beperken tot drie jaar, meent Heeresma senior. Hij komt een paar keer voor de rechter. De zaak wordt geseponeerd. Al eerder blijkt de schrijver ook geen belasting meer te betalen. In het boek met zijn gebundelde brieven ‘Bleib gesund!’ (2015) schrijft Heeresma in 1973 aan uitgever Thomas Rap: ‘Eens in de zoveel tijd breekt er een regelrechte oorlog uit tussen enerzijds mij en anderzijds de Staat der Nederlanden in de gedaante van de Cohorten van de gezamenlijke Belastingdiensten. Zoals je wel of niet weet, maar het dan nu weet, betaal ik geen belasting. Dit is niet zomaar iets, maar een Principe van mij dat me geen windeieren legt, maar waarom zouden principes altijd geld moeten kosten?’
Leerplicht
De Leerplichtwet kan ouders met bedenkingen tegen de richting van het onderwijs op scholen in hun buurt, vrijstelling geven. De Nederlandse vereniging voor thuisonderwijs wil dat het thuis lesgeven een volwaardige onderwijsvorm wordt. Oók voor ouders die bezwaren hebben tegen het reguliere schoolsysteem.
Lees ook:
Een kind dat van school gehaald wordt en thuis les krijgt, is buiten beeld
Een groeiende groep kinderen gaat niet naar school vanwege de levensovertuiging van hun ouders. Toezicht daarop is er niet.
Streng beleid thuisonderwijs Rotterdam is geoorloofd
Rotterdam mag zijn strenge thuisonderwijsbeleid voeren, heeft de rechter in hoger beroep bepaald. Drie ouders die thuisonderwijs geven, hadden een zaak aangespannen tegen de gemeente.