Als het opjagen van bijstandsgerechtigden met zoveel haast en slordigheid gepaard gaat, kunnen we er beter helemaal mee stoppen

Schande één: de gedwongen tewerkstelling.

Zo’n 800 werklozen uit de gemeente Tilburg moesten tussen 2005 en 2011 op een werkplaats van de NS oude treinstellen schuren in ruil voor hun bijstandsuitkering. Normaal betaald werk vinden konden ze niet, daarom hadden ze ook een bijstandsuitkering, maar volgens de nieuwste mode op het Haagse Binnenhof aan het begin van deze eeuw was het ‘júíst goed’ als ze hun huis werden uitgejaagd om ‘iets nuttigs’ te doen. Dit alles in het kader van de ‘sociale activering’.

Zo kwamen de 800 mannen en vrouwen terecht op een NS-werkplaats. Met dank aan de Wet werk en bijstand, ingevoerd door een CDA-VVD-D66-kabinet, ontworpen door een VVD-staatssecretaris die een klein decennium later premier van dit land zou worden.

De deelnemers zagen het als gedwongen arbeid. Ze stonden daar niet vrijwillig, maar omdat er werd gedreigd dat ze anders hun uitkering kwijt zouden raken, zo vertelden ze een onderzoekscommissie die gisteren een rapport publiceerde over grove misstanden op die werkplaats. Er zou ‘een dwingend regime’ zijn geweest, en ‘de houding van de leiding werd als intimiderend ervaren’.

Of het wenselijk is om mensen die, vaak door een stapeling van persoonlijke problemen, in de bijstand (het allerlaatste vangnet van de verzorgingsstaat) zitten te dwingen tot ‘iets nuttigs’ is een kwestie van smaak.

Of het wenselijk is dat ze daarbij worden blootgesteld aan giftige stoffen, waardoor ze naast ‘sociaal geactiveerd’ ook ziek werden, is een makkelijkere vraag: dat is proletig.

Waarmee we zijn aangeland bij schande twee: de blootstelling aan chroom-6.

In de verflagen die ze van de treinstellen af moesten schuren zat chroom-6, want dat helpt tegen roest. Je kunt er ook kanker van krijgen, in de longen, in de neus- en bijholten en in de maag. Astma kan ook of chronische longziekten. Tenzij de werkgever zijn mensen er fatsoenlijk tegen beschermt, met overalls, mondkapjes, ventilatie, voorlichting en medische begeleiding.

Het werklozenproject heette tROM. Over die lettercombinatie is ongetwijfeld lang vergaderd door een creatieve commissie die trots zal zijn geweest op de modieuze kleine t vóór de drie hoofdletters je moet er maar op komen. Het is een afkorting van: Tilburgse en regionale bedrijven ondernemen maatschappelijk.

Onder dat maatschappelijke ondernemen bleek fatsoenlijke bescherming van mensen niet te vallen. Er waren, aldus het RIVM-rapport over het gebruik van chroom-6 bij het reïntegratieproject tROM: geen ‘arbeidsgezondheidskundige begeleiding’, geen op maat gemaakte overalls en werkschoenen voor iedereen, geen afzuiging, geen risico-inventarisatie. Overal lag stof en iedereen stond dat de hele dag in te ademen. Bij een inspectie werden de stofwolken aangemerkt als ‘verbeterpunt’.

In een werkplaats een stukje verderop deden betaalde werknemers hetzelfde werk, wél beschermd. Zij wezen erop dat het gek was dat die lui van het werklozenproject er zo bij liepen. Nog zo’n ‘verbeterpunt’ dat het lot van andere verbeterpunten deelde: niemand die er wat mee deed.

De verantwoordelijke is volgens de commissie de gemeente Tilburg, aangezien die deze vorm van ‘sociale activering’ heeft bedacht. Samen met NS/Nedtrain en het Spoorwegmuseum, die allemaal bij het schuurproject betrokken waren.

Misschien moet de spade nog dieper: als het opjagen van bijstandsgerechtigden met zoveel haast en slordigheid gepaard gaat, kunnen we er beter helemaal mee stoppen.