Het is ruim zeven maanden geleden dat ik in Stockholm was om een verhaal over de Zweedse verkiezingen te maken. Voor het artikel ‘Handgranaten in het paradijs’ sprak ik met Mattias Karlsson, de nummer twee van de Sverige Demokraterna (SD). Toen, ruim tweeënhalve maand voor de parlementsverkiezingen, klonk de politicus optimistisch, onder meer omdat de linkse coalitieregering onder druk stond door toegenomen misdaadproblemen.
De verkiezingen van 9 september eindigden voor Karlsson echter in een anticlimax, vertelt hij nu via Messenger. Met lijsttrekker Jimmie Åkesson had de partij een harde campagne gevoerd die gericht was op migratie, veiligheid en de Zweedse identiteit. Gezien de peilingen zou dit zich uitbetalen in electorale groei. ‘Op de verkiezingsavond heb ik zeker vijftig interviews aan journalisten uit het buitenland gegeven over de grote winst die wij verwachtten, maar uiteindelijk moest ik aanzien hoe de sociaal-democraten ons inhaalden. Het werd een avond met een dubbel gevoel, een beetje deprimerend zelfs’, aldus Karlsson.
Volgens de exitpolls zou de SD 25 procent behalen en zou de Groene partij uit het parlement verdwijnen. Gunstig, zo concludeerde de Zweed: ‘Vroeger hadden wij last van de zogenoemde schaamtefactor. Veel van onze kiezers durfden opiniepeilers niet te vertellen dat ze op ons zouden stemmen. Nu was het andersom en verklaarden meer mensen dan ooit op ons te willen stemmen, maar uiteindelijk is een groot deel bij de sociaal-democraten gebleven. En de Groenen, zij bleven toch in het parlement.’
Karlsson, die tevens geldt als partij-ideoloog, verklaart de tegenvallende winst uit ‘bangmakerij’ vanuit sociaal-democratische hoek. ‘De sociaal-democraten voerden echt een smerige campagne en baseerden hun boodschap bijna helemaal op leugens, en fake news. Ze zeiden dat wij vrouwenrechten in de ban wilden doen, het recht op abortus wilden stoppen en de huren met vijftig procent omhoog wilden doen. Dat zijn zaken die wij niet juist niet willen. Hoe dan ook bleek hun negatieve campagne te werken, want wij zijn cruciale percentages kwijtgeraakt aan hen.’
Voor de SD was deze situatie nieuw. Karlsson stelt dat de partij nogal geschrokken is van de sociaal-democratische tactiek: ‘Ik sprak daar met iemand van de Moderaterna over. Die was niet verbaasd. Hij zei: waar zeuren jullie om? Dit is wat zij bij ons jarenlang in de campagnes hebben gedaan. Wen er maar aan.’ Karlsson geeft toe dat de sociaal-democraten, die de grootste partij van Zweden waren en zijn gebleven, veel SD-standpunten op het gebied van migratie en veiligheid hebben overgenomen: ‘Het is hen gelukt om net als ons te klinken en om ons tegelijkertijd als monsters weg te zetten. Erg knap. Nu ze weer in de regering zitten, komen er toch veel minder strenge migratiewetten.’
Tot vorige week kende Zweden twee politieke blokken: het linkse blok met de sociaal-democraten, Groenen en extreem-links, en het burgerlijk-rechtse blok ‘de Alliantie’ met conservatieven, christen-democraten, liberalen en centralen. Die laatste twee – de Liberale Partij en de Centrumpartij – lieten al daags na de verkiezingen weten geen heil te zien in samenwerking met de SD, terwijl de conservatieven en christen-democraten daar wél voor openstonden. De Alliantie was dus verdeeld, en Karlsson en Åkesson stonden voor een fait accompli. ‘Wij wilden een minderheidsregering van conservatieven en christen-democraten. Die zou dan kunnen steunen op ons, en op de Liberale Partij en de Centrumpartij. We hoopten dat de liberalen en centralen onze punten op migratie en misdaad zouden tolereren, zodat ze vanuit het parlement niet met ons hoefden samen te werken, maar dat bleek anders te zijn.’
Leider Annie Lööf van de Centrumpartij wilde onder geen enkel beding met de ‘racistische SD’ werken. Karlsson: ‘In de campagne zei Lööf niet met ons of met de sociaal-democraten te willen samenwerken, maar uiteindelijk gingen zij en de liberalen toch overstag voor de sociaal-democraten.’ Wel lukte het om de jaarbegroting met steun van de SD ‘over rechts’ te laten gaan, een kleine overwinning voor Karlsson. Toen de begroting in oktober werd goedgekeurd was er al sprake van ‘een lange formatie’. Regeringsformaties zijn in Zweden namelijk korter dan in Nederland of België, omdat het Zweedse systeem hordes kent die genomen moeten worden. Er mag tot vier keer toe worden gestemd over een kandidaat-premier. Als er na vier stemmingen geen nieuwe premier is, moeten er nieuwe verkiezingen komen. Zodoende is de wil onder politici normaal gesproken groot om er samen uit te komen en een nieuwe regering te vormen.
Volgens Karlsson waren de Centrumpartij en de Liberale Partij vanaf het begin van plan om het burgerlijk-rechtse blok te laten vallen. ‘Ze moesten het erg bont maken totdat er een punt zou komen waarop iedereen zou zeggen: we moeten nu echt wel een regering hebben en het maakt niet langer uit hoe de coalitiesamenstelling eruitziet.’ In de kerstvakantie ging de kogel door de kerk. De centralen en liberalen stapten uit het burgerlijk-rechtse blok en gingen samen met extreem-links een gedoogconstructie aan met de sociaal-democraten en Groenen.
Karlsson is sceptisch over de nieuwe regering: ‘De meerderheid leunt altijd op extreem-links, die ik communisten noem. Wij vinden dat vreselijk. Dankzij hun steun komt er een beleid waar kiezers van de Centrumpartij en de Liberale Partij nooit voor zouden kiezen. Die partijen hebben bij volgende verkiezingen een probleem.’ Centrumpartij-leider Lööf zei dat ze haar rechterschoen zou opeten als ze toch met de sociaal-democraten zou moeten samenwerken. ‘Deze week heeft ze terecht honderden (of duizenden?) schoenen toegestuurd gekregen’, benadrukt Karlsson, die niet wil spreken over een Zweeds cordon sanitaire.
Ik stel dat er in Zweden een meerderheid is gevormd en dat de grootste winnaars van de verkiezingen niet per se samen in een regering hoeven te stappen. Karlsson begrijpt dit, maar benadrukt dat de SD-kiezers – achttien procent van de Zweden – nu in de kou staan. Hoe dan ook kijkt hij vooruit, want de SD is van plan samen te werken met de oppositionele conservatieven en christen-democraten: ‘Er waren vorig jaar ook provinciale verkiezingen en in een aantal provincies hebben wij coalities met die twee partijen gevormd.
We besturen daar nu mee en het gaat erg goed. Die positieve lijn willen wij doorzetten’, legt de Zweed uit. De conservatieve en christen-democratische leiders beseffen dat ze de SD in de toekomst nodig zullen hebben. ‘Maar ze moeten wel eerst hun achterban meekrijgen. Daarom willen wij ons zo constructief mogelijk opstellen. Het doel is om een nieuw rechts-conservatief blok te vormen, waarin wij en de traditionele conservatieve partijen samenwerken.’
Het is ook een van Karlssons missies om zijn partij, die twintig jaar geleden te boek stond als extreem-rechts met neonazistische trekken, into the mainstream te krijgen. De SD kreeg onder leiding van Åkesson een redelijker imago. Als ideoloog ontwikkelde Karlsson een partijlijn die uitgaat van nationalistisch conservatisme met een menselijk gezicht. Dit wil hij verder uitbouwen. ‘De peilingen laten nu al zien dat wij met de conservatieven en christen-democraten meer dan vijftig procent van de stemmen halen. Als we inhoudelijk sterke oppositie voeren tegen deze regering, dan vormen wij over vier jaar samen met de andere rechtse partijen het grootste blok.’
