Burgemeesters onbekend met regels demonstraties

Door gebrekkige kennis van het demonstratierecht en onvoldoende voorbereidingstijd schoten burgemeesters tekort in het mogelijk maken van de anti-Zwarte Piet-demonstraties van 17 en 18 november. Dat blijkt uit een reconstructie van NRC op basis van beeldmateriaal, beleidsdocumenten, WhatsApp-berichten en gesprekken met onder anderen twaalf burgemeesters en lokale actieleiders van Kick Out Zwarte Piet.

Burgemeesters moeten er volgens de wet alles aan doen om een demonstratie mogelijk te maken binnen zicht- en hoorafstand van datgene waartegen gedemonstreerd wordt. Als een agressieve reactie dreigt, moet er extra politie bijkomen, desnoods van andere eenheden. Toch leidden heftige reacties van Zwarte Piet-voorstanders ertoe dat burgemeesters de demonstraties van Kick Out Zwarte Piet verboden, vroegtijdig afbraken of op afstand van de intocht plaatsten.

Dat was onterecht, zegt jurist Berend Roorda van de Rijksuniversiteit Groningen. De demonstratierechtexpert bevestigt het beeld dat burgemeesters onvoldoende bekend zijn met de spelregels van demonstraties. Volgens hem onderschatten zij het gevaar dat uitgaat van het gemakzuchtig inperken van demonstraties vanwege tegenacties.

Zo werd de betoging in Zwolle op het laatste moment verboden vanwege de dreiging van zeventig hooligans en zelfbenoemde „cultuurbewakers” en mocht van de Nijmeegse burgemeester niet aan de intochtroute gedemonstreerd worden uit angst voor agressie van voetbalsupporters. „Wat in 2017 in Dokkum gebeurde is voor hooligans een heel perverse prikkel geweest”, zegt Roorda. „De gebeurtenissen van vorig jaar zullen dat waarschijnlijk zijn voor de intochten van 2019.”

Lees ook onze reconstructie van de besluitvorming rond de anti-Zwarte Piet-demonstraties

In de regel moeten demonstranten uiterlijk 48, 72 of 96 uur van tevoren hun protest bij de burgemeester melden – dat verschilt per gemeente. Maar bij meerdere beladen protesten tegelijkertijd was de gebruikelijke voorbereidingstijd voor veel gemeenten ontoereikend.

Wederzijds wantrouwen en gebrek aan ervaring bij actievoerders en burgemeesters zorgden voor moeizaam overleg, waarna lastminutevoorwaarden of beperkingen volgden. Demonstranten voelden zich gedwongen akkoord te gaan of hielden zich niet aan afspraken, waardoor nieuwe wrevel ontstond. Gemeenten kregen in korte tijd geen goed beeld van de dreiging van Zwarte Piet-voorstanders. Zo onderschatten de burgemeesters van onder meer Hilversum, Eindhoven en Zwolle lange tijd de ernst en grootte van tegenacties.

Kick Out Zwarte Piet wil dit jaar weer in meer steden tegelijk demonstreren. Volgens Gerbrig Klos van Amnesty International ligt de oplossing in „een dik cordon politie” ter bescherming van de actievoerders. „Eindhoven heeft het eigenlijk behoorlijk goed gedaan, hoe lelijk dat er ook uitzag. De demonstranten hebben hun betoging kunnen houden en de gewelddadige tegenstanders worden vervolgd.”