Rechtse macho’s bestrijden linkse verworvenheden

De receptioniste van Hotel Eurobuilding is zo verrast door de komst van al die gasten voor een ontbijt met Vox-leider Santiago Abascal Conde dat ze de rij in tweeën breekt en het laatste deel de trap af naar beneden dirigeert. Het nieuwe gezicht van uiterst rechts Spanje kijkt zelf tevreden toe hoe zijn aanhang de zaal in de sjieke wijk van Madrid helemaal vult.

„Wij zijn de stem van de mensen die zich niet meer gerepresenteerd voelden”, zegt Abascal (42) vanachter een tafel, terwijl het veelal oude en grijze publiek croissantjes eet en jus d’orange drinkt. „Voor de mensen die geloven in de eenheid van Spanje. En niets ophebben met de heersende progressieve dictatuur!”

Zijn woorden worden ontvangen met geknik en beschaafd applaus. De in Bilbao geboren Abascal weet hoe hij moet inspelen op het sentiment van de conservatieve, katholieke Spanjaard, die soms verlangt naar de tijd van klassieke normen en waarden. Naar het Spanje waar abortus verboden was, geen homohuwelijken plaatsvonden, stierenvechten niet ter discussie stond, migranten geen rol van betekenis speelden en de Catalanen klein gehouden werden. „Hoe meer jullie ons aanvallen, hoe groter wij worden”, aldus Abascal ferm tegen de aanwezige media. „Wij zijn er om ons vaderland te beschermen.”

De boodschap van Vox – ‘stem’ in het Nederlands – is niet nieuw. Maar dat die in vruchtbare Spaanse aarde valt, wel. De partij is eind 2013 in Baskenland opgericht door afvalligen van de rechtse volkspartij Partido Popular en slachtoffers van de afscheidingsbeweging ETA – onder wie José Antonio Ortega Lara, die in 1996 door de ETA werd ontvoerd. Partijleider Abascal probeert Spanjaarden uit de rechtervleugel van de PP voor zich te winnen. Maar hoe hij ook zwaaide met zijn pistool van Smith & Wesson, poserend als de macho die opstaat tegen het linkse kwaad, Vox was veroordeeld tot een rol in de marge. Bij Europese en nationale verkiezingen haalde de partij tot nu toe geen enkele zetel.

„In het voormalige tweepartijenstelsel waarbij slechts tussen rechts en links werd gekozen, was voor Vox eenvoudigweg geen plaats”, stelt de vooraanstaande Spaanse politicoloog Fernando Vallespín. „Een stem op Vox betekende een verloren stem voor rechts. Zo hield de PP de extremen binnenboord.”

Hoe anders is de status van Vox nu. Na de doorbraak van de radicaal linkse protestpartij Podemos en het liberaal-rechtse Ciudadanos vult Vox in een pluriform politiek landschap de ruimte op uiterst rechts. „Vox heeft vooral door de diepe crisis in Catalonië een boost gekregen. Het separatisme heeft voor een nieuw Spaans nationalisme gezorgd”, zegt Vallespín, hoogleraar aan de Universidad Autónoma van Madrid. „Vooral oudere, conservatieve Spanjaarden voelen zich beter begrepen door Vox dan door de zwalkende PP. Wel is Vox anders dan de populistische partijen in andere Europese landen; zo is de partij helemaal niet anti-Europa, maar wel tegen migratie. Voor een deel drijft Vox op proteststemmen tegen de PP, maar ze is nu opeens zo groot dat de partij wel degelijk invloed heeft.”

Andalusië

Hoe populair Vox is, blijkt voor het eerst op 7 oktober 2018 tijdens een partijbijeenkomst in de voormalige stierenvechtersarena Vistalegre in Madrid. Vriend en vijand worden verrast door een opkomst van zo’n negenduizend aanhangers. Bij de regionale verkiezingen van 2 december 2018 haalde Vox in Andalusië vanuit het niets 12 van de 109 zetels en wordt kingmaker bij de vorming van een nieuwe coalitie tussen de PP en Ciudadanos. Na veertig jaar socialisme staat Andalusië, de grootste regio van Spanje, nu onder leiding van de conservatieven. Vox zit als gedoogpartner in de oppositiebankjes.

Francisco Serrano, de regionale leider van Vox in Andalusië, presenteert zijn partij liever als „extreem van het gezonde verstand”. „We zijn op democratische wijze gekozen en zullen op democratische wijze voor onze rechten strijden”, zegt Serrano tijdens het debat in Sevilla over de installatie van de nieuwe regioregeringsleider Juan Manuel Moreno van de PP. „Wij zullen in de oppositie vasthouden aan onze standpunten zoals het uitzetten van vijftigduizend migranten.”

De doorbraak van Vox wordt met name door ‘links Spanje’ met grote vrees gevolgd. De voorbije weken is in vrijwel alle grote steden massaal geprotesteerd tegen de anti-immigratiepartij, die zich ook afzet tegen feminisme. De partij weigert een breed gedragen pact over bestrijding van huiselijk geweld en seksuele agressie tegen vrouwen te onderschrijven. In Sevilla, de hoofdstad van Andalusië, probeerde afgelopen dinsdag een menigte woedende vrouwen tevergeefs te voorkomen dat de parlementariërs van Vox benoemd werden. Ze zwaaiden met spandoeken en riepen om het vertrek van „de fascisten van Vox”.

De vrouwen zijn bang dat het recht op abortus of het homohuwelijk weer ter discussie komen te staan. „Die fascisten van Vox willen we niet in ons parlement. Rechten waar we jaren voor hebben gestreden willen ze ons weer afpakken”, roept Victoria Bautista uit de kuststad Cádiz, voor het parlementsgebouw. „Homo’s zouden niet meer mogen trouwen. Migranten moeten worden uitgezet. Vrouwen worden vogelvrij. We leven in de 21ste eeuw. We zetten geen stap terug. Ik zal altijd socialist zijn en blijf vechten voor een beter Spanje!”

Een groepje gepensioneerde socialisten, dat jeu de boules speelt tegenover het station Santa Justa van Sevilla, wijt juist een deel van de opkomst van Vox aan de socialistische PSOE. „De laatste keer heb ik niet gestemd”, geeft Francisco Ortiz toe. De man naast hem knikt. Hij ook niet. Ortiz: „De socialisten hebben veertig jaar geregeerd in Andalusië. Dat is niet goed. Dan ga je wennen aan de macht. Het is duidelijk dat we toe zijn aan verandering. Begrijp me niet verkeerd: Vox is helemaal niets voor ons. Maar misschien kunnen ze wel voor een schok zorgen.”

In galop over een lege prairie

De vier grote landelijke partijen PP, PSOE, Podemos en Ciudadanos weten vooralsnog niet wat ze met het nieuwe fenomeen aan moeten. Partijleider Pablo Casado van de Partido Popular doet luchtig over de beweging. Premier Pedro Sánchez (PSOE), Pablo Iglesias (Podemos) en Albert Rivera (Ciudadanos) zwijgen Vox het liefst dood – ze weten dat harde kritiek vaak een averechts effect heeft. De oproep van de Franse president Emmanuel Macron om Vox via een cordon sanitaire uit te sluiten, is volgens politicoloog Vallespín niet realistisch. „In Spanje moeten partijen wel samenwerken als ze een meerderheid willen vormen.”

En zo is de PP in Andalusië gedwongen zaken met Vox te doen.

Gabino Puche, voormalig leider van de Partido Popular in Andalusië, is trots op de aanstaande installatie van zijn partijgenoot Moreno als regiopresident. Terwijl de feministen buiten protesteren, staat hij op een patio van het parlement van Sevilla te genieten van de machtsovername. „Eindelijk kunnen we deze regio gaan ontwikkelen”, zegt hij. „Alleen moeten we nu overleggen met anderen. Daar moeten we maar aan wennen. Zolang de Spaanse grondwet als rode lijn wordt gerespecteerd, zou ik niet inzien waarom we Vox buiten zouden sluiten.”

Het is een vreemde paradox. Vox staat symbool voor de oude Spaanse politiek van scherpe tegenstellingen tussen rechts en links, maar is juist tot leven gekomen in een politiek spectrum waarin de twee voormalige machtsblokken uiteen zijn gevallen. „We gaan Spanje weer groot maken”, luidt de slogan van Vox-partijleider Abascal. In een campagnefilmpje rijdt hij in galop over een lege prairie. Begeleidende tekst: ‘de Reconquista begint in Andalusië’.