Het klimaatdebat heeft twee mogelijke ontknopingen: Rutte valt of hij wordt een staatsman
Voor de VVD zijn er twee aardse zaken heilig, het eigen huis en de auto. De kans op een val van het derde kabinet-Rutte is dus reëel, nu met maatregelen tegen de opwarming van het klimaat beide zaken in het geding komen. Maar tot een crisis hoeft het niet te komen.
De VVD blies in 1989 het tweede kabinet-Lubbers op vanwege het voornemen de fiscale tegemoetkoming voor forenzende automobilisten af te schaffen. Daarbij schrokken de liberalen er niet voor terug hun partijgenoten Ed Nijpels en Neelie Kroes in het kabinet op te offeren. Beide ministers liepen met hun bekering tot de milieuzaak te ver voor de troepen uit.
Daarmee lieten ze iets bijzonders zien: eenmaal overtuigd van de noodzaak, zijn VVD-politici bereid hun nek uit te steken. De natie nam dat eerder waar bij de milieuministers Ginjaar en Winsemius en later bij Van Aartsen, die als landbouwminister in de jaren negentig met milieumaatregelen de ‘ijzeren driehoek’ tussen boeren, ministerie en CDA openbrak.
Van Aartsen liet daarbij nog iets zien wat de laatste jaren node in de politiek wordt gemist. Hij begaf zich met zijn impopulaire beleid persoonlijk onder de woedende boeren. Het was precies deze les die de christen-democraat Willem Aantjes als erfenis naliet: “Ouderwets het land in gaan, oogcontact met de kiezers hebben en bereid zijn spitsroeden te lopen”. Aantjes zelf deed dat in 1973, nadat hij door het opofferen van de populaire Barend Biesheuvel de weg had geëffend voor het kabinet-Den Uyl.
Staande ovatie
De Franse president Macron toonde deze week op een bijeenkomst met zeshonderd ongeruste burgemeesters in Normandië dat directe verantwoording nog altijd werkt. Bijna zeven uur lang beantwoordde hij alle vragen over zijn omstreden beleid. Na afloop kreeg hij een staande ovatie. Het CDA deed zoiets in de jaren tachtig. De partij organiseerde grote bijeenkomsten in het land waar de eigen Kamerleden en ministers verantwoording aflegden voor het harde bezuinigingsbeleid van het eerste kabinet-Lubbers.
Deze vorm van directe confrontatie is voor zowel politici als voor burgers aantrekkelijker en vermoedelijk ook effectiever dan een referendum. Het verlost politici van hun eenzaamheid en brengt hen, zoals Macron zichtbaar maakte, in hun element. Het verschaft hen meer inzicht in de kiezersziel dan de hocus-pocus van spindoctors en de stand in de opiniepeilingen. Het betrekt kiezers bij de afwegingen en voorkomt onzinnige polarisatie over de vraag of het klimaatakkoord het balletje gehakt op tafel in gevaar brengt. Het blaast, kortom, weer leven in de oude kat van de politiek.
Directe confrontatie is voor zowel politici als voor burgers aantrekkelijker en vermoedelijk ook effectiever dan een referendum
In het klimaatdebat is het gevaar van giftige polarisatie reëel. In Amerika zijn er fundamentalistische christenen die het ijveren voor een gezond klimaat als een valse godsdienst beschouwen, in strijd met het woord van God tegen de eerste mensen: “Weest vruchtbaar en wordt talrijk, vervult de aarde en onderwerpt haar”. Zo’n uitleg telt makkelijk op bij het doorgeslagen identiteitsdenken, dat het politieke debat in onze dagen beheerst, ook doordat het voor cynische media en politieke avonturiers een verdienmodel en macht oplevert.
Maar echt politiek leiderschap groeit in strijd, niet in fabeltjes en spookbeelden, zoals aan de overkant van de Noordzee Nigel Farage en Boris Johnson in hun ijveren voor een brexit hebben aangetoond. Misschien is het een geluk bij een ongeluk dat de tonelen in het Britse Lagerhuis duidelijk maken hoe essentieel het is om het debat op basis van feiten en reële verwachtingen te voeren. Referenda die de werkelijkheid versimpelen, versterken verdeeldheid en zadelen politici op met een onmogelijke opdracht – vraag het maar aan May en Rutte.
Leiderschap
De slag om de klimaatopwarming te beteugelen en desnoods de bal gehakt op te geven voor droge voeten vraagt om sterk leiderschap. Druk van buitenaf is, gezien de altijd delicate verhoudingen in onze coalitiekabinetten, mooi meegenomen. Veel van het milieu- en natuurbeleid is te danken aan de Europese Unie, een van de weinig onderkende zegeningen van de samenwerking, zeker voor ons land dat in Europa een van de minst schone is. Het was ook de druk van de EU die de VVD in de vorige regeerperiode dwong het taboe op de hypotheekrenteaftrek los te laten.
Met dat taboe hebben de liberalen de andere middenpartijen, het CDA en de PvdA, meer dan een kwarteeuw met succes in gijzeling gehouden. Met als gevolg een particuliere schuld die zo hoog opliep, tot ruim 600 miljard euro, dat de Europese Commissie ons land opdroeg deze ‘onevenwichtigheid’ aan te pakken. Voor het terugdringen van de CO2-uitstoot is niet zoveel tijd. Als het Rutte lukt de natie in deze politiek hondsmoeilijke omslag mee te krijgen, heeft hij een bewijs van staatsmanschap geleverd. Maar zal de VVD hem dat gunnen?
Hans Goslinga schrijft elk weekend een beschouwing over de staat van onze politiek en onze democratie.